درس گفتارهای ادبیات روس

بعد از ترک تدریس در سال ۱۹۵۸، نابوکف تصمیم گرفت کتابی بر اساس درسگفتارهایش منتشر کند، اما هرگز این پروژه را آغاز نکرد. در دو کتابی که پیش رو دارید، درسگفتارهای او به همان شکل که در کلاس ارائه کرده بود حفظ شده اند. گذشته از اینکه باید به فال نیک گرفت که می توان در این درسگفتارها شاهد پاسخ نویسنده ای بزرگ به شاهکارهای ادبی به چهار زبان بود، شایسته است که خود درسگفتارها در دسترس مخاطبانی گسترده تر قرار گیرند، چون راهنماهای ماندنی یه سوی هنر داستان نویسی هم هستند. نابوکف، که رویکرد به ادبیات بر اساس مکتب ها و جنبش ها را خوار می داشت و منتقدانی را که با ادبیات چون وسیله ای برای انتقال پیام های اجتماعی – سیاسی رفتار می کردند نکوهش می کرد، کوشید تا فاش کند که شاهکارها چطور به وجود می آیند.

درسگفتارهایی که در این دو جلد جمع آمده اند یادگار تدریس نابوکف در ولزلی و کرنل اند. چهار درسگفتار هم برای موارد خاص تهیه شده اند. برای راحتی خوانندگان، درسگفتارها را در دو جلد آورده ایم:

1.نویسندگان بریتانیایی، فرانسوی، و آلمانی؛

2.نویسندگان روس.

فردسن باوئرز

باید این پیشنهاد عملی را از من بپذیرید. ادبیات، ادبیات راستین، را نباید چون معجونی یحتمل مفید برای قلب یا مغز-مغز، این معده ی روح-فروبدهید. ادبیات را باید گرفت و ریز ریز کرد، بند از بندش جدا کرد، لهش کرد. بعد می توان رایحه ی تند و دوست داشتنی اش را در کف دست بوئید، می توان آن را جوید و با لذت بر زبان غلتاند؛ و آن وقت و فقط همان وقت می توان طعم کمیابش را، آن گونه که حقیقتاً استحقاق دارد، درک کرد و به این ترتیب است که ذره های خرد و خمیر شده اش در ذهنتان به هم می پیوندند و زیباییِ وحدتی را آشکار می کنند که شما چیزی از خونِ خود به آن داده اید.

شگفتا که این درسگفتارها مقابلمان اند. و هنوز از آنها عطر کلاس درس به مشام می رسد… «کار با این گروه پیوند بسیار خجسته ی چشمه ی صدای من و باغ گوش های شما بوده است. برخی گشاده، بقیه بسته، بسیاری بس پذیرا، چندتایی صرفاً تزئینی، اما همگی انسانی و آسمانی.» در این درسگفتارها تکه های طولانی از آثار را برایمان می خوانَد… باید لهجه، لذت غرّان و مسری، قدرت تئاتری این سخنران را تخیل کنیم که… از سنّت روسی اجرای شفاهی مطنطن هم بهره داشت. در جاهای دیگر، زیر و بم صدا، چشمک زدن ها، پوزخند زدن ها، هجوم های هیجان در نثر حضور دارند، نثر گفتاریِ سیالی که بدون تلاشی مشهود درخشان است و مستعد آنکه به استعاره و جناس بلغزد.

درسگفتارهایی که چنین هشیارانه خود را معرفی می کنند، و تعصب ها و صغری و کبری هایشان را ابداً پنهان نمی کنند، به معرفی بیشتر نیاز ندارند. دهه ی پنجاه، با تأکیدی که بر فضای خصوصی می شد، با نگاه تحقیر آمیزش به مسائل عمومی، حس هنرمند منزوی و رها از تعهد، و ایمان نقدنویی اش به اینکه تمامی اطلاعات ضروری در خود اثر جای گرفته است، صحنه ی مساعدتری برای عرضه ی ایده های نابوکف بود تا دهه های بعدی. اما در هر دهه ای که باشد، رویکرد نابوکف به لحاظ گسستی که میان واقعیت و هنر قائل است رادیکال جلوه می کند. «حقیقت این است که رمان های بزرگ قصه های پریان بزرگ اند، و رمان های این مجموعه قصه های پریانی درخشان هستند… ادبیات آن روزی زاده شد که پسرکی که فریاد می زد گرگ گرگ، آمد و گرگی پشت سرش نبود.»

جان آپدایک