نفوس مرده (به سخن)

نقد و بررسی کتاب نفوس مرده

ادبیات جهان به ویژه ادبیات روسیه شاهکارهایی دارد که می‌توان هر کدام از آن‌ها را بیش از چند بار خواند و حتی به دیگران توصیه کرد. کتاب‌هایی که با نگاه منتقدانه زندگی مردم جامعه‌ی روسیه را به تصویر می‌کشند و خواننده را با روایت پستی و بلندی زندگی شخصیت‌ها به فکر وا می‌دارند. این شاهکارهای ادبی، چنان تاثیرگذارند که خواننده در هر بار خواندن این آثار می‌تواند از زاویه‌ای تازه به داستان نگاه کند و نکته‌ی جدیدی از دل آن دریابد.

نفوس مرده شاهکاری است از نیکلای گوگول که در آن زندگی مردم روسیه در قرن 19 به زیبایی روایت می‌شود.

خلاصه داستان نفوس مرده

پاول ایوانویچ چیچیکوف از اشراف روسیه است. او تصمیم گرفته با روشی زیرکانه ثروتمند شود به همین دلیل در شهرهای روسیه سفر می‌کند تا نام و نشان رعیت‌ها و کشاورزانی را که بین زمان دو سرشماری فوت می‌کنند از زمین‌داران بخرد و از نام آن‌ها به عنوان وثیقه در بانک استفاده کند. چرا که این افراد در سرشماری اول زنده بودند و سرشماری دوم در روسیه ده سال بعد انجام می‌گرفت و طبق اسناد و آمار این رعیت‌ها زنده محسوب می‌شدند. نفوس مرده با اتفاقاتی که بین چیچیکوف و مالکان زمین‌ها اتفاق می‌افتد و پایان عجیبی را برای او رقم می‌زند، ادامه پیدا می‌کند.
سبک نوشتار گوگول در داستان نفوس مرده

نفوس مرده شاهکار کلاسیک روسی است که در حدود 500 صفحه منتشر شده و حجم زیاد داستان  به خواننده امکان می‌دهد، شخصیت‌ها و حوادث را مثل یک سریال تلوزیونی تحلیل و بررسی کند. گوگول در این اثر با زبان دانای کل (سوم شخص) روسیه‌ی در تاریکی فرو رفته را نشان می‌دهد.

ایده‌ی اصلی رمان نفوس مرده زمانی شکل گرفت که در روسیه، رعایای شبه برده با مقرراتی که از زمان تزار غاصب یعنی «گودونف» وضع شده بود  جزو مایملک زمین‌داران و سرمایه‌داران محسوب می‌شدند. مالکان زمین هم می‌توانستند این افراد را برای وثیقه نزد بانک بگذارند و البته مالیات این افراد به عهده مالکان زمین بود. به همین دلیل می‌بینیم که داستان از دل چه تاریخی نشات گرفته و شخصیت اصلی داستان به چه دلیل دنبال این نفوس مرده است.

داستان با ورود چیچیکوف به شهر شروع می‌شود. گوگول از همان ابتدا با ضرباهنگی تند تعریف می‌کند که چیچیکوف از شهر بازدید می کند تا نفوس مرده غلامان را از زمین‌داران محلی بخرد اما با حضور در شهر، رفته زندگی آرام شهر به هم می‌ریزد. چیچیکوف همراه با خدمتکارانش در یک هتل معمولی ساکن می‌شوند و قصه کم کم از دیدارهای او با زمین‌داران و مقامات عالی رتبه کشور شکل می‌گیرد. در ادامه خواننده متوجه حضور شخصیت‌های زیادی در رمان می‌شود.  شخصیت‌هایی که هر کدام نمایانگر دزدان و کلاهبردارانی هستند که حاضرند از هر راه مشروع و غیر مشروعی به ثروت برسند و در اصل از نظر گوگل این افراد نفوس مرده هستند نه رعایا.

نویسنده شخصیت اصلی این رمان یعنی چیچیکوف را  در قسمت اول به عنوان قهرمان معرفی می‌کند. چیچیکوف مردی تحصیل کرده، با استعداد، باهوش و خوش چهره است و زمانی که  وارد شهر می‌شود، مردم بلافاصله به دلیل شخصیت فوق العاده‌اش از او استقبال می‌کنند. اما در طول داستان متوجه می‌شویم که اهداف واقعی او از آمدن به شهر به سرعت فاش می‌شود. با این حال گوگول شخصیت او را به شکلی طراحی کرده که از نظر افراد هدفش از خریداری نفوس مرده تنها ساختن یک زندگی مرفه و تشکیل خانواده است.

گوگول در رمان نفوس مرده به زبان طنز و روان که ویژگی نوشتار اوست جامعه‌ی سیاه خود را کالبدشکافی می‌کند و تصویر دقیق و تمام‌نمایی از زندگی مردم روسیه را به ارائه می‌کند.

هنر داستان نویسی گوگل در شاهکار او نفوس مرده از چند جنبه قابل بحث است. یکی از نکات برجسته‌ی این اثر اطلاعات انسان‌شناسی و جامعه شناسی است که نویسنده در اختیار خواننده می‌گذارد. «مانیلوف»، «نوزدریوف»، «سوباکویچ»، «کوروبوچکا» و «پلیوشکین» شخصیت‌های دیگر رمان هستند که چیچیکوف در طول داستان با آن‌ها ملاقات دارد. افرادی که ویژگی‌های بارز آن‌ها احتکار، رشوه‌گرفتن، چاپلوسی و دورویی است. در واقع گوگول با خلق چنین شخصیت‌هایی که نماینده‌ی طبقه‌های روسیه‌ی تزاری هستند، شکل زندگی چنین افرادی را به باد انتقاد می‌گیرد.

شخصیت‌های این کتاب به قدری واقعی هستند که نه تنها در قرن نوزدهم روسیه بلکه امروز هم بسیاری از اسامی شخصیت‌ها به شکل طنز و کنایه در روسیه به اشخاص واجد ویژگی آن‌ها نسبت داده می‌شود.
نیکلای گوگول؛ طنزپرداز بزرگ روسی

نیکلای واسیلیویچ گوگول نویسنده‌ی بزرگ روسی در سال ۱۸۰۹ در اوکراین به دنیا آمد. مادر او لهستانی و پدرش شاعر و طنزنویس اهل اوکراین بود. نیکلای گوگول با خلق نمایش‌های خلاقانه، رمان‌ها و داستان‌های کوتاه نقش مهمی در ادبیات روسیه ایفا کرده است.

همچنین گوگول یکی از طرفداران اصلی مکتب ادبی رئالیسم در روسیه است که از آثار برجسته او می‌توان به «شب‌ها در مزرعه‌ای نزدیک دیکلانکا»، «بازرس و پرتره» و «شنل» اشاره کرد. زندگی حرفه‌ای گوگول به عنوان داستان‌نویس با نگارش داستان‌های‌ کوتاه شروع شد، بیست و دو ساله بود که اولین مجموعه داستان‌هایش را با عنوان «شب‌ها در نزدیکی مزرعه دیکانکا» به یک ناشر سپرد.

گوگول بعد از اتمام تحصیلات برای پیوستن به خدمات ملکی به سن پترزبورگ رفت. اولین منظومه شعر رومانتیک گوگول «هانس کوچلگارتن» نام داشت که با هزینه شخصی و نام مستعار آلوف منتشر شد. اما این منظومه شعر در مجلات مورد تمسخر قرار گرفت و گوگول همه‌ی نسخه‌های آن را از بین برد.

با این حال این نویسنده‌ی نامدار با داستان نویسی برای یکی از مجلات بعد از مدت کوتاهی به شخصیت برجسته در نگارش داستان‌های کوتاه تبدیل شد و بزرگان ادبیات قرن بیستم همچون «پوشکین» و «واسیلی ژوکوفسکی» از او تقدیر کردند.

از نظر منتقدان گوگول صدای صریح مردم اوکراین و روسیه را به گوش جهانیان می‌رساند. گوگول با استفاده از زبان طنز و کنایه جنبه‌های تلخ جامعه‌ی زمان خود را به تصویر می‌کشد.

در سال 1840 گوگول بعد از بهبودی از یک بیماری سخت احساس کرد خداوند به او عمری دوباره داده تا برای نجات مردم روسیه بنویسد. او تصمیم گرفت تا اثری شبیه «کمدی الهی» دانته خلق کند؛ اثری ماندگار با درون‌مایه‌ی طنز و اجتماعی و این آغاز راهی برای نوشتن کتاب نفوس مرده شد که  گوگول حدود 17 سال برای نوشتن این اثر زحمت کشید.

آشنایی گوگول با «پوشکین» نویسنده‌ و شاعر بزرگ روسی در زندگی و آثار گوگول تاثیر زیادی داشته است. خود گوگول بارها به این موضوع اشاره کرده که ایده نوشتن داستان نفوس مرده را پوشکین به او داده است.

گوگول بارها ایده‌ی نوشتن نفوس مرده را تغییر داد و قسمت‌های مختلف آن را بازنویسی کرد. گوگول در ابتدا تصمیم داشت این رمان بلند را در سه جلد بنویسد اما نوشتن بخش اول کتاب 6 سال طول کشید و در سال 1842 منتشر شد. اما چند روز قبل از مرگش گوگول به دلایلی نامعلوم دست نوشته‌ی جلد دوم نفوس مرده را سوزاند. از جلد دوم تنها 5 فصل سالم ماند. آنچه از نفوس مرده منتشر شده رمانی است در دو بخش. بخش اول 12 فصل دارد و بخش دوم دربرگیرنده آن نوشته‌های برجای مانده از بخش های سوزانده است که در جایی نیمه‌کاره رها می‌شود. البته ناتمام ماندن رمان هیچ لطمه‌ای به داستان و جذابیت‌های آن نمی‌زند و طنزی منحصر به فردی که گوگول در این رمان به کار برده در موفقیت این کتاب دخیل بوده است.

گوگول در چهارم مارس 1852 بعد از آتش زدن بعضی از نسخه‌های خطی خود و امتناع از خوردن غذا درگذشت.

از آثار گوگول در فیدیبو می‌توان به  کتاب الکترونیک (پی دی اف) و کتاب صوتی «کالسکه» با ترجمه‌ی «خشایار دیهیمی» و کتاب الکترونیک «تاراس بولبا» با ترجمه‌ی «پرویز شهدی» و مجموعه داستان‌های نویسندگان روس و کتاب صوتی «پرتره» اشاره کرد.
ترجمه کتاب نفوس مرده به فارسی

چندین برگردان فارسی از کتاب نفوس مرده در سال‌های مختلف وارد بازار نشر ایران شده است. اولین بار در سال 1369 «کاظم انصاری» کتاب نفوس مرده را از سوی نشر اندیشه منتشر کرد. نکته‌ی قابل توجه این ترجمه جلد کتاب است که شخصیت اصلی داستان را در حال خرید و فروش مردگان نشان می‌دهد. انتشارات فرهنگ معاصر از سال 1396 انتشار کتاب نفوس مرده را با ترجمه‌ی «کاظم انصاری» و ویرایش جدید به عهده گرفته است.

«مردگان زرخرید» عنوان ترجمه‌ی دیگری است که از سوی انتشارات نیلوفر منتشر شده است. «فریدون مجلسی» این اثر را به فارسی برگردانده است. خرید و دانلود کتاب «مردگان زرخرید» در سایت فیدیبو امکان‌پذیر است.

انتشارات مجید هم در سال 1395 با برگردان «پرویز شهدی» این اثر را با عنوان نفوس مرده منتشر کرد. پرویز شهدی از مترجمان نامدار ایرانی است و کتاب نفوس مرده را از زبان فرانسه ترجمه کرده است.

خرید و دانلود کتاب نفوس مرده با ترجمه پرویز شهدی در سایت فیدیبو امکان‌پذیر است.

در بخشی از کتاب نفوس مرده می‌خوانیم

چرا همیشه باید تهی‌دستی، بازهم تهی‌دستی و نواقص زندگی‌مان را، با به تصویر کشیدن افرادی که در گوشه و کنار کشور دچارش هستند، به رخ همه بکشیم؟