مفهوم امر سیاسی

درباره کتاب:

برخی از دانشمندان، نویسندگان و اندیشمندان را می بایست در گروهی جای داد که بعد از مرگ شان و به تدریج اهمیت آرای آنها از سوی جامعه علمی مورد توجه قرار می گیرد. اگر در جهان علم اسحاق نیوتن مثالی برای این گروه باشد، در عرصه اندیشه سیاسی کارل اشمیت مثال درخوری است. آرای اشمیت (۱۸۹۵- ۱۸۸۸م)، متأله مسیحی حقوقدان و نظریه پرداز سیاست، اگر چه از سوی بزرگانی مانند هابرماس، ژیژک، هایک، هانا آرنت دیده شد، ولی به مثابه همین افراد در ساحت اندیشه ورزی ندرخشید و این درحالی ست که نظرات بکر و نوآورانه ای داشته است. این گمنامی در فضای علمی کشور ایران به شدت پررنگ تر است.

کتاب «مفهوم امر سیاسی» که از سوی انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است، دربرگیرنده اصلی ترین مقاله این متفکر بزرگ آلمانی، و البته به مانند هایدگر طرفدار دولت نازی، است. در واقع اثرگذارترین نوشته وی مقاله ای است با همین عنوان که به دلیل اهمیت و محوریت آن، از سوی تدوین کنندگان کتاب عنوان خود کتاب را به خود اختصاص داده است. اثر مهم دیگر او کتاب «الهیات سیاسی» است که به طور ویژه روند نوینی در اندیشه ورزی مدرن در رابطه میان کلام دینی و حوزه سیاست به وجود آورد.

دغدغه اصلی اشمیت در این مقاله فلسفیدن «امر سیاسی» است. در حالیکه عموم جریان نظری غربی متاثر از اندیشه یونان باستان با طبیعت بشر و جامعه آغاز به اندیشیدن می کند، اشمیت، کاری به کار این دو ندارد و از واقعیت نظم و ضرورت حاکمیت برای حفظ آن صحبت به میان می آورد. فی الواقع، وضعیت مدرن و انسان مدرن برای او مفروض انگاشته شده است. وی امر سیاسی را ذاتاً مبتنی بر تمایز دوست/دشمن می داند. این یعنی امر سیاسی در یک امر رقابتی بلکه فراتر از آن، در امر حیاتی (مربوط به تنازع بقا) معنا می یابد. زمانی که «دیگری» تبدیل به بازیگری شود که حضور او مانع دسترسی یا بهبود منافع فرد، یا تداوم «هویت» را در خطر اندازد به عنوان دشمن شناسایی می گردد. از منظر او دعوت مسیح به بخشیدن مربوط به نظم درونی کشورهاست و این عاقلانه نیست که در وضعیت بین المللی که بخشیدن بالقوه مساوی با نابودی است، بخشیدنی در کار باشد.

وی بکارگیری معیارهایی که حوزه های دیگر مانند دین، اخلاق، اقتصاد، و حقوق را از حوزه سیاست بازمی شناساند، بر روی حوزه سیاست امری بسیار خطا و خطرناک به حساب می آورد. از نظر او بدترین نوع جنگ و امر سیاسی آنی است که به نام حقیقت، خوبی، درستی، و عدالت انجام می گیرد. به نظر اشمیت همین که گروه بندی سیاسی شکل می گیرد احتمال وقوع جنگ نیز به وجود می آید و استخدام مفاهیم ارزشی و محرک مانند حقیقت و عدالت بیشتر یک حقه است. وی از این رو دست اندازی لیبرالیسم مداخله گر و ویلسونیسم به مفاهیمی مانند آزادی و انسانیت را در آن سالها (دهه های نخست قرن بیستم) بر همین اساس مردود و خطرناک می شمرد.

کارویژه اصلی دولت، به عنوان محور امر سیاسی، که بر دوگانه دوست/دشمن برقرار شده است، برقراری نظم است. یعنی دولت باید بکوشد از درون نزاع دائمی دوست/دشمن نظمی پدید آورد و این همانجائی است که ضرورت دارد به دولت «امر استثناء» به مثابه کارویژه انحصاری حاکمیت بخشیده شود. این صرفاً دولت است که می تواند به چنین ویژگی حقوقی مشروعی دست یازد. نه عاقلانه است به دیگری اعطا شود و نه از دولت ستانده. وی به سختی طرفدار قدرت مطلقه دولت مرکزی بود.

این کتاب مجموعه مقالاتی است که دو مورد آن به خود کارل اشمیت تعلق دارد که آرای او را درباره امر سیاسی به خوبی نشان می دهد. سه مقاله دیگر به شارحان و ناقدان آرای وی اختصاص دارد که از سوی تدوین کنندگان کتاب چنین آمده است که خواندن آنها می تواند سهم مهمی در فهم آرای پیچیده اشمیت داشته باشد.

* معرفی کتاب از الف کتاب