نوشتن خلاق

روزگاری بود که اگر کسی می خواست درباره داستان نویسی چیزی بداند و بیاموزد، منبعی نداشت جز سه کتاب: درباره رمان و داستان کوتاه (سامرست موام)، جنبه های رمان (ادوارد مورگان فورستر) و داستان نویسی (ترجمه و تألیف ابراهیم یونسی). دو کتاب نخست آثار مهمی هستند، اما نه چندان آموزش دهنده و کاربردی؛ خورندِ کار نقد ادبی بیشتر بودند تا داستان نویسی. اما کتاب داستان نویسی که ابراهیم یونسی در ایام فراغت زندان ترجمه و تألیف کرده بود اثری از منظر آموزشی کاربردی تر محسوب می شد. در سال های پس از انقلاب رفته رفته منابع تازه ای پیدا شدند از عناصر داستان و دیگر کتاب های ارزشمند جمال میرصادقی در این حوزه بگیر تا قصه نویسی رضا براهنی و انواع و اقسام کتاب های ترجمه شده از متون خارجی.

علاقه مندان داستان نویسی امروز با منابع پرو پیمانی از کتاب های ترجمه ای و تألیفی روبه رو هستند که خوب و بد در این بین فراوان است. برخی الفبای داستان نویسی را آموزش می دهند و برخی دیگر قواعد نوشتن را؛ برخی نیز به صورت متدیک می کوشند بستری را فراهم آورند که خواننده بتواند استعداد های خود را بشناسد و دست به کار نوشتن شود. در گذشته منابع محدود موجود، غنیمت محسوب شده و ارزش خواندن داشتند که از قضا هنوز هم این سه کتاب اعتبار خود را چندان از دست نداده اند. اما در میان خیل کتاب های امروز همه ارزش وقت گذاشتن ندارند. حال اگر بی ارزش هم نباشند به دلیل وجود منابع بهتر، توصیه این است مخاطب سراغ آن کتاب ها برود که بیشتر پاسخگوی کارش باشد.

نوشتن خلاق اثر گابریله ال. ریکو از جمله کتابهایی ست که با رویکردی متدیک به پروسه نوشتن می پردازد و اثری ارزشمند و خواندنی محسوب می شود. البته برای اینکه مخاطب بهترین نتیجه را درباره این کتاب بگیرد بهتر است با دیدی درست به سراغ آن برود.

این کتاب اثری آموزشی در حوزه داستان نویسی نیست. عناصر مختلف داستان، کاربردها و کارکردهای آن را به مخاطب نمی آموزد، بلکه با رویکردی کلان نگرانه تر می خواهد نوشتن را به مخاطب بیاموزد. آن هم با متدی که به نوشتن خلاق معروف شده و در سراسر دنیا اساتید خاص خود و کارگاه های بزرگ و کوچک خود را دارد.

کتاب حاضر که از جمله آثار معروف در این زمینه محسوب شود به خواننده می آموزد که چطور به پیرامون خود نگاه کند، چگونه دیده ها و شنیده های خود را به عنوان ملاط نوشتن مورداستفاده قرار دهد. به بیان دیگر این کتاب به خواننده یاد می دهد که چگونه نویسنده درون خود را کشف کند و استعداد این نویسنده را ورز داده و شکوفا سازد.

کم نیستند کسانی که استعداد روایت کردن دارند از تجربه های بسیاری نیز برخوردارند؛ اما نمی دانند برای این روایت از چه زبانی باید استفاده کنند؛ به عبارت دیگر برای این کار چه لباسی باید بر تن جملات کنند.

نویسنده این کتاب کم و بیش باور دارد که همه می توانند بنویسند پس در تلاش است به آن ها راه و رسم این مهم را بیاموزد تا هر یک زبان خاص خود را برای نوشتن پیدا کنند. در این کتاب همچنین تمرین هایی ارائه شده تا خواننده بیاموزد چگونه افکار و ایده های خود را به راحتی و بدون گرفتار شدن در قواعد بی مورد بیان کرده تا «صدا» و شیوه ی بیان خود را پیدا کند.

خانم گابریله لوسر ریکو برای این منظور شیوه و روش خود را در متد نوشتن خلاق دارد. برای نمونه شیوه خوشه سازی ارائه شده در کارگاه های نوشتن خلاق زیادی با استقبال روبه رو شده و تدریس می شود. او در کتاب حاضر بستری را فراهم می آورد تا خواننده دریابد چگونه می تواند توانایی خلاقیت زبانی خود را کشف کند و از آن به عنوان زبان خاص خود استفاده کند. 

نویسنده کتاب در سال ۱۹۳۷ در آلمان به دنیا آمده اما از ده سالگی در ایالات متحده زندگی کرده. او استاد زبان انگلیسی و آموزش هنر در دانشگاه سن خوزه و معلم نوشتن خلاق است. نوشتن کتاب حاضر و طرح نظریات نو در آن از او چهره یک نظریه پرداز درزمینهٔ مهارت های نوشتن در سطح جهان ترسیم کرده است. 

گابریله لوسر ریکو معتقد است: «اگر یاد بگیریم بازی طبیعی موزون میان دو نیمکره مغز را سد نکنیم و بگذاریم این بازی آزادانه اتفاق بیفتد، می توانیم طبیعی تر و راحت تر بنویسیم. همه ما از توانایی های بیانی برخورداریم که باید آن ها را کشف کنیم و گسترش دهیم.»

آنچه روش مطرح شده در کتاب حاضر را از دیگر متدها متمایز کرده و از آن اثری انرژی بخش برای علاقه مندان نویسندگی می سازد، این است که خیال آن ها را راحت می کند که برای شروع کار، به یک زبان فاخر ادبی که اغلب نو آموزان فاقد آن هستند نیاز ندارد و همچنین دست و پای نویسنده را با قواعد دستوری نمی بندد. از نظر ریکو لازمه نوشتن طبیعی این است که بتوانیم نقب زدن به ایده ها و افکارمان را بیاموزیم. با مدد جستن از این مهم می توانیم قدرت بیان خود را کشف کرده و پرورش دهیم و نهایتاً زبان خاص خود را بیابیم. برای این منظور همکاری تمام عیار هر دو نیمکره مغز در طول پروسه نوشتن مورد نیاز است که توسط نویسنده در متن کتاب به دقت شرح داده است.

کتاب حاضر علاوه بر مقدمه در ۱۲ فصل نوشته شده است: نویسنده درون ما، استعداد نویسندگی خود را کشف کنید؛ خوشه سازی – در پی تفکر تصویری؛ الگوی کودکی- سرچشمه های نگارش درونی؛ مفهوم و تصویر – واژگان مغز؛ طرحی شکل می گیرد- شبکه آزمون؛ عناصر بازدارنده- خط سرخ ممتد؛ ضرب آهنگ زبان – موسیقی کلام؛ تصاویر ذهنی- دیدن را با چشم درون بیاموزیم؛ استعاره – امتزاج واژه و تصویر؛ ضربان و ضد ضربان – تنش خلاق؛ کمتر بیشتر است- بازبینی و دایره بسته می شود.

مهم ترین ویژگی کتاب حاضر گذشته از مباحث نویی که در آن طرح شده، فضای امیدبخش حاکم بر کتاب است. کتابی که شمارا تشویق می کند که از نوشتن نترسید.

* معرفی کتاب از الف کتاب