بینش اقتصادی برای همه

کتاب بینش اقتصادی برای همه که در واقع جلد دوم از مجموعه اقتصاد برای همه است به تشریح مفاهیم اقتصاد خرد اختصاص دارد. اقتصاد خرد شاید مهمترین و در عین حال فنی‌ترین بخش اقتصاد باشد. درهم تنیدگی آن با ریاضیات موجب شده تا توده مردم و گاه حتی برخی دانشآموختگان رشته اقتصاد نتوانند با این علم ارتباط برقرار کنند اما می‌توان ادعا کرد که اقتصاد خرد بیش از آنکه یک حوزه علمی نظیر سایر حوزه‌های علمی باشد یک نحوه نگرش به جهان و یک اسلوب تحلیل مسائل اجتماعی است. اگر کسی اقتصاد خرد را به خوبی آموزش ببیند، جهان اجتماعی قبل و بعد از آن آموزش در نظرش متفاوت جلوه خواهد کرد. 

برای اینکه خوانندگان بتواند به این کارکرد مهم اقتصاد خرد دست یابند، همه ریاضیات موجود در این دانش را کنار گذاشتم و تلاش کردم تنها مفاهیم کاربردی اقتصاد خرد را به ساده‌ترین زبان تشریح کنم. برای اینکه به خوانندگان کمک کنم تا نحوه کاربرد این مفاهیم و اصول فکری را در تحلیل مسائل اجتماعی دریابند، مثالهای متعدد و متنوعی عرضه کردم. هر فصل با سوالات بسیار متنوع و حتی غافلگیر کننده شروع می‌شود و انتظار می‌رود افراد بر اساس عقل متعارف پاسخ های مشخصی به آن سوالات دهند. سپس مبانی و اصول خاصی از اقتصاد خرد بیان می شود و نشان داده می‌شود که به آن سوال بر اساس این اصول می‌توان از زوایای دیگری نیز به همان موضوعات نگریست و به این ترتیب شهود و بصیرت جدیدی پیدا کرد. برای خود اینجانب، چنین مواجهه‌ای با مثالهای ذکر شده در کتاب موجب فرح و شعف بود و گاه در پوست خود نمی‌گنجیدم که این مفاهیم ساده اقتصادی چه کاربردهای زیادی می‌تواند داشته باشد. انتظار و امید دارم که چنین واکنش‌هایی نیز در حداقل در برخی خوانندگان ایجاد شود. زمانی که کتاب را می‌نوشتم حدس می‌زدم وقتی خواننده برخی تحلیلها را بخواند لبخند رضایت‌بخشی بر لبانش ظاهر شود. گاه غافلگیر شود و تعجب کند که چه زاویه نگاه جدیدی نیز می‌تواند وجود داشته باشد. گاه با استدلالی روبرو شود که شاید نپسندد و آرزو کند که ای کاش این استدلال غلط باشد! گاه به هیجان درآید و بخواهد مدتی را در مورد موضوع تامل کند تا به یک قضاوت در مورد درستی یا غلطی آن استدلال برسد. 
 

سوالات و مثالها معمولا از حوزه خانواده، سیاست و جرم و جنایت انتخاب شده اند. به عنوان مثال در کتاب با چنین سوالاتی روبرو می‌شوید؟
 

•  چرا پادشاهان وزرای بی لیاقت را بر سر کار می‌آوردند؟

•  آیا عملیات انتحاری غیرعقلانی است؟

•  آیا حق حضانت بچه باید با پدر باشد یا مادر؟

•  آیا ازدواج موقت در شناسنامه ثبت شود؟

•  چرا برخی سیاستمداران ساده زیست هستند؟

•  چه کار کنیم تا نامزدمان از هدیه های ما بیشتر خوشحال شود؟

•  چه کنیم تا فرزندانمان دروغ نگویند؟ 

•  چرا در عروسی‌ها ریخت و پاش حسابی می‌شود؟
 

در کتاب تلاش می‌شود تا با عینک اقتصاد خرد به این موضوعات نگاه کنیم و پاسخ آنها را بیابیم. البته می‌دانم در کشوری که در ادبیات آن سنت تقبیح عقل حسابگر ریشه طولانی دارد، قطعاً کسانی با استفاده از این رویکرد در تحلیل مسائل اجتماعی مخالف خواهند بود کما اینکه طرح چنین رویکردی در آمریکا نیز ابتدا با مخالفت‌هایی روبرو شد اما به تدریج توانست موقعیت خود را تثبیت کند. در ایران نیز مطمئن هستم که این رویکرد به دلیل قوت مبنایی نهایتاً جا خواهد افتاد و در کنار دیگر رشته‌های علوم اجتماعی کمک خواهد کرد تا تحلیل جامع‌تری از مسائل اجتماعی عرضه گردد.

نیمه اول کتاب در مورد کارکرد بازار و نیمه دوم به نظریه اقتصادی دولت اختصاص دارد. اگرچه کتابهای اقتصاد خرد به فارسی گاه به اجمال گاه به شکل فنی موضوع شکست بازار و نظریه دولت را مطرح کرده‌اند ولی شاید این کتاب نخستین کتابی باشد که موضوع نقش دولت در اقتصاد را به زبان غیرفنی به شکل نسبتاً مفصل بررسی می‌کند. بخشهای پایانی کتاب به معرفی مباحث جدید (بازارهای جورسازی، طراحی سازوکار، اقتصاد رفتاری و اقتصاد آزمونی) اختصاص یافته و رویکردهای انتقادی به عقلانیت اقتصادی معرفی و نقد شده است.