گاندی

درباره کتاب:

دو جفت کفش چوبی، یک عینک، دو کاسه چوبی، یک ساعت جیبی، یک قاشق چوبی، یک نمکدان، کتاب مقدس و یک لنگ ساده؛ این سیاهه همه ی دارایی مردی بود که امپراتوری بریتانیای کبیر را با آن همه شکوه و شوکت، به زانو درآورد تا استقلال مردم کشور هند را به رسمیت بشناسند. روش مبارزه منفی و فارغ خشونت او که توانست ملتی بزرگ را از زیر یوغ استعمار بیگانگان بیرون بیاورد؛ الگویی شد برای همه جهانیان.

او کسی نبود جز کارمچاند گاندی، مردی که برای تحقق آرمان ها و اعتقادهایش چشم از زمین برداشت و به آسمان دوخت. به پاس ویژگی هایی که داشت، رابیندات تاگور (شاعر و ادیب نامدار هند) او را مهاتما یعنی روح بزرگ نامید، لقبی که به راستی بازتاب دهنده خصوصیات واقعی او بود و خیلی زود جایگزین نام واقعی او شد.

قریب نیم میلیارد نفر در هند پیرو او بودند، اگرچه میلیون ها انسان دیگر نیز در خارج از مرزهای هندوستان و در سرتاسر جهان دوستش می داشتند. با اینکه دشمن بریتانیا بود، اما در همین کشور نیز طرفداران پرشمار داشت. جمعیت انبوهی که از او در سفرهای نه چندان پرشمارش در چند دهه آخر عمر، استقبال گواهی بر این محبوبیت بود.

تنها تن پوشش لنگ ساده ای که دور بدن می پیچید. او که در جوانی شیفته تمدن و پیشرفت بریتانیا بود، در نیمه دوم عمر خود و به هنگام مبارزه با استعمار ابرقدرت آن روزگار، خرید و استفاده از کالاهای انگلیسی را تحریم کرد. نماد بارز این مبارزه منفی با عدم استفاده از پارچه های انگلیسی و استفاده از دستگاه های کوچک نخ ریسی بود. دستگاه کوچک و ساده سنتی که در پاره ای عکس های برجای مانده از او در کنارش دیده می شود و حتی در برخی سفرها و یا مواقعی که کارش به زندان می کشید آن را به همراه داشت.

مهاتما گاندی زندگی پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشت؛ با چهره های مختلفی دیدار داشت از چاپلین گرفته تا موسلینی. بنابراین دور از ذهن نیست شایعات و سوءتفاهم هایی هم پیرامون او شکل بگیرد. شاید باورش سخت باشد مردی که به عنوان اصلی تن دشمن بریتانیا در هند شناخته می شد، روزگاری خود جزو ارتش بریتانیا بوده!

عکس جالبی از او در لباس نظامی سربازان هندی ارتش بریتانیا وجود دارد که او را در میان هم قطاران هندی اش نشان می دهد؛ کسانی که به دعوت و تشویق خود او به دسته نظامی پیوسته بودند. فعالیت او در این دوران بیشتر در حوزه امدادرسانی های پزشکی در جنگ بوده. گاندی جوان در این دوران که با جنگ جهانی اول مصادف است. مردم هند را دعوت به نام نویسی در ارتش بریتانیا و شرکت در جنگ می کرد. جنگی که برای سرکوبی قیام ضد انگلیسی بوئرها (واقع در افریقای جنوبی) به پا شده بود. گاندی در این زمان در آفریقای جنوبی زندگی می کرد که هندوهای زیادی هم در آنجا ساکن بودند. گفته می شود گاندی در آن ایام به خاطر شرکت در جنگ علیه قبیلۀ زولو و جنگ بوئر در آفریقای جنوبی، مدال شجاعت ارتش انگلستان را دریافت کرد!

کتاب «داستان تجربه های من با راستی» که با ترجمه مسعود برزین توسط نشر ثالث منتشر شده ماجراهای پر افت وخیز زندگی چنین مردی ست. مردی که در تاریخ رد پای ماندگاری از خود به جای گذاشت و به یکی از شمایل های ماندگار، صلح، مبارزه و ساده زیستی بدل شد. چنان که هویت او از دایره تاریخ پا فراتر نهاد و وارد حوزه زبان نیز شد. به عنوان صفتی همانند «گاندی وار» که دربرگیرنده عصاره خصائل نیکوی او بود.

ویژگی منحصربه فرد این کتاب آن است که به قلم خود گاندی نوشته شده،بنابراین به شکلی مستقیم و بی واسطه می توان خواننده خاطرات و زندگی نامه او بود و در این رهگذر، دیدگاه ها و عقاید جالب توجه و آموزنده او را نیز دریافت.

وارستگی گاندی از قیدوبندهای مادی زندگی در این کتاب نمودی ویژه یافته است، بدان گونه که او بدون هراس از قضاوت دیگران به بیان خاطرات خود پرداخته است. از گناهان خود سخن گفته، از اشتباهاتش چه در اندیشه چه در رفتار و کردار. از دزدی کردنش در کودکی و نوجوانی، از شهوات جنسی اش در ایام جوانی و یا از اشتباهاتش در حوزه های فردی، اجتماعی و سیاسی.

از این منظر خاطرات او را می توان با اعترافات روسو مقایسه کرد که همین قدر بدون ترس و محافظه کاری درباره اعمال و نیاتش در طول زندگی نوشته شده است.او در این کتاب تصویری کاملاً انسانی از خود ارائه کرده، انسانی با همه خوبی ها و بدی هایش با همه انتخاب های خطا یا درستی که می تواند در موقعیت های مختلف داشته باشد و... این ویژگی ست که به کتاب او کیفیتی منحصربه فرد داده است.

گاندی معتقد است که آدمی در زندگی نه به اندازه آرزوهایش که به اندازه لیاقتی که دارد، کسب موفقیت می کند. کتاب «داستان تجربه های من با راستی» بازتاب ملموسی از همین سخن نغز است. او در رهگذر خاطرات خود نشان می دهد که آدمی مصون از اشتباه و بزرگ، زاده نمی شود بلکه در طول زندگی با تهذیب نفس، کنار گذاشتن خواست های مادی، با تلاش در راه آرمان ها و عقایدش به اندازه لیاقتش سهم و بهره می گیرد. او با زبانی راحت و قابل فهم به مخاطب می گوید، نه فردی برگزیده که انسانی عادی بوده؛ با همه نقاط قوت و ضعف انسانی، با همان وسوسه ها که می تواند به سراغ آدمی بیاید و پایش را بلغزاند. توفیق او به واسطه مبارزه مداوم با هوای نفس و پرورش استعدادهایی بوده که خداوند در وجود همگان به ودیعه نهاده است. از این منظر کتاب «داستان تجربه های من با راستی» به اثری بسیار آموزنده بدل شده است که خواننده خود را به راستی و نیکی فرامی خواند.

گاندی اگرچه چهره ای محبوب میان طیف های فکری و سیاسی بوده، اما بااین حال هستند جریان ها که اقدامات او را با دیده ی تردید نگاه می کنند به ویژه جریان های چپ کمونیستی که برای ایجاد انقلاب در هند به روش های مبارزه جویانه خشونت بار اعتقاد داشتند. آن ها معتقد بودند این شیوه مبارزه گاندی، در واقع پوششی ست برای حفاظت از اتباع انگلیسی در هند! به خصوص اینکه آلن ویلکینسون نماینده پارلمان بریتانیا در سال ۱۹۳۲ پس از دیدارش از هند به کنایه در مورد گاندی چنین گفت: گاندی بهترین پلیسی بود که بریتانیا در هندوستان داشت!

پرهیز از خشونت و دعوت گاندی به این مهم، از دید برخی، حربه ای برای فئودال ها در راستای بهره کشی از دهقانان فقیری ارزیابی می شد که گاندی آن ها را به تعامل و عدم درگیری با یکدیگر فرامی خواند.

شاید همین دیدگاه های نه چندان واقع گرایانه بود که سرانجام باعث شد قهرمان استقلال طلبی هندوستان به دست یکی از مردم همین سرزمین کشته شود. هندویی متعصب که گاندی را به مدارای بیش ازاندازه با مسلمانان هندی محکوم و حکم مرگش را صادر کرد.

به این ترتیب مردی که بیشتر عمر خود را به مبارزه ای بدون خشونت گذرانده بود خود قربانی خشونت شد. مهاتما گاندی که پیش تر از توطئه هایی این چنین جان سالم بدر برده بود، سرانجام در سال ۱۹۴۸ توسط هندویی متعصب با شلیک سه گلوله که قلبش را نشانه رفته بود از پای درآمد و تن پوشش آغشته به خونش کنار همان، میراث اندک مادی اش (عینک، دو جفت کفش چوبی و...) قرار گرفت.

اما میراث واقعی گاندی روش و منش او در زندگی و حتی مبارزه بود. او همان منش راست گویان خود در زندگی را در این کتاب نیز مورد استفاده قرار داده و چنانچه گویی روبه روی خواننده نشسته، با زبانی روشن و صمیمی، در عین صداقت و آرامش با او سخن می کند. برای نمونه وقتی او به ماجرای شرکت در جنگ علیه قبیلۀ زولو می رسد با صداقت تمام در بخش چهارم کتاب می نویسد: «در آن زمان معتقد بودم امپراتوری انگلیس به نفع و سعادت و بهبود جهان است. حس اطاعت پاک و خالصانه ام مانع از آن بود که بدخواه امپراتوری باشم. بنابراین صحت یا اشتباه این شورش نمی توانست در تصمیم من رخنه یابد.»

سادگی و صداقت گاندی در کتاب نمودی آشکار دارد، به خصوص اینکه برخلاف سنت رایجِ چنین زندگی نامه هایی، او درباره خود و کارهایش اغراق نکرده و حتی در برابر خواننده بر گناهان یا اشتباهاتش، اعتراف کرده چنان که گویی قصد دارد وجدان خویش را آسوده و سبک کند. از همین رو روایت گاندی از زندگی اش بر دل خواننده نشسته و تأثیرگذار شده است.

گاندی این کتاب را در حدود سال ۱۹۲۵ در زندان نوشت؛ به نیت انتشار در نشریه ای که مخاطبانش جوانان و نوجوانان بودند و همچنین کتابی جداگانه که پاسخی باشد برای کسانی که از او خواسته بودند شرحی از زندگی اش بنویسد.

گاندی در طول این کتاب با دقت جزییات زندگی خود را تا سال ۱۹۲۱ شرح داده او نزدیک به ۲۷ سال بعد ازاین تاریخ هم زندگی کرد و شاید بهتر بود که خود در فرصتی دیگر، ادامه زندگی نامه اش را نیز بنویسد، اما او در طول دو دهه ای که بعدازاین تاریخ زندگی کرد، به دلیل مشغله و درگیری هایش، فرصتی برای ادامه دادن آن نداشت. از سوی دیگر همان گونه که در انتهای کتاب حاضر شرح داده، انگیزه او در نوشتن کتاب، پرداختن به فصولی از زندگی اش بوده که دیگران اطلاعات زیادی درباره آن ها نداشتند. اما از سال ۱۹۲۱ به زعم او اغلب از اتفاقاتی که در زندگی او رخ داده مطلع هستند.

کتاب از پنج بخش کلی تشکیل شده و هر بخش به بندهای کوتاه چندصفحه ای تقسیم می شود که در هر بند گاندی به ماجرایی از خیل انبوه اتفاقاتی که از سر گذرانده می پردازد. چنین الگویی در نوشتن کتاب نه تنها خواندن آن را ساده تر می کند که تنوع مضمونی و انبوهی خاطرات در کنار صداقت نویسنده دست به دست هم می دهند که مطالعه کتاب را به خاطره ای فراموش ناشدنی از هم صحبتی با یکی از بزرگ مردان تاریخ جهان بدل سازد.

چنین ویژگی هایی کتاب «داستان تجربه های من با راستی» را به اثری بسیار سودمند بدل ساخته که خواندنش تأثیری سازنده در روح مخاطب باقی گذارده و کششی ناخودآگاه به سوی نیکی ها را در آن ها تقویت می کند و این سخن گاندی را در ذهنش ماندگار می سازد که خدایی جز راستی وجود ندارد. «راه تزکیه نفس بس صعب و پرنشیب است. آن کس که می خواهد به پاکی و طهارت باطن نائل آید، باید خویشتن را در فکر و کلام و عمل از قید هوا و هوس رهایی بخشد.»

* معرفی کتاب از الف کتاب