فرهنگنامه کودکان و نوجوانان (17 جلدی)
شورای کتاب کودک در سال ۱۳۵۸ کار تدوین دانشنامهای را آغاز کرد که مختص سنین ۱۰ تا ۱۶ سال باشد و بتواند سؤالات آنها را دربارهٔ مسائل مختلف جوابگو باشد. این کار سبب به وجود آمدن شرکتی سهامی عام به نام «شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» در سال ۱۳۶۶ شد تا تولید و توزیع و انتشار این کتاب را به عهده گیرد.
حدود ۴۰۰ نویسنده، ویراستار و مترجم، با دستیارها و نقاشها و نقشهکشها و بسیاری دیگر، به همراهی شورای کتاب کودک و جمعی از ناشران و فعالان کار کتاب و نشر، گرد هم آمدند و کار تولید کتاب آغاز شد. این فرهنگنامه که در پایانِ کار حاوی ۵۰۰۰ مدخل خواهد بود، در ۲۵ جلد طراحی شده و تاکنون ۱۷ جلد از آن منتشر شدهاست.جلد هفدهم این دانشنامه مَدخلهایی از حرف «س» (سورنا ـ سیوطی) و همهٔ مدخلهای حرف «ش» (شابیزک ـ شیمیفیزیک) را دربردارد.
فرهنگنامهٔ کودکان و نوجوانان نخستین کتاب مرجعی است که به زبان فارسی، همراه با تصویر، برای کودکان و نوجوانان تألیف شدهاست.
محتویات
تاریخچه
شورای کتاب کودک از نخستین همایش شورا در سال ۱۳۴۲، تألیف و انتشار فرهنگنامهای برای کودکان و نوجوانان ایرانی را به عنوان یکی از ضرورتهای اساسی جامعهٔ ما مطرح کردهاست. به همین سبب، با بهرهگیری از تجربههای گرانبهای پیشگامان دائرةالمعارفنویسی در ایران و با برخورداری از تجربههای گروهیِ دانشپژوهان و کارشناسان و با تکیه بر کار داوطلبانه و نیز دریافت هدیهای مناسب که سرمایهٔ نخستینِ این گام بلند بود، در پاییز سال ۱۳۵۸ کار تهیه و تدوین فرهنگنامهٔ کودکان و نوجوانان را آغاز کرد.
هدف
هدف شورا پدیدآوردن فرهنگنامهای برای کودکان و نوجوانان ایرانی بود که منبعی معتبر و موثق برای دستیابی به آگاهیهای درست و مستند با دیدگاهی علمی، مردمی و با الهامگرفتن از تاریخ و فرهنگ ایران و منطقه باشد.
گام نخست
شورای کتاب کودک مطالعات اولیه برای آغاز این حرکت را به خانمها: توران میرهادی، منصوره راعی، مهجبین مهاجر، الهه سیداحمدیان و آقای سیروس طاهباز سپرد. فرهنگنامه در آغاز کار خویش با مشاوره متخصصان موضوعی و کارشناسان آموزش و پرورش مدخل گزینی را آغاز کرد. این افراد عبارت بودند از: دکتر مهری آهی، جلالالدین امام جمعه، دکتر حسن انوری، دکتر موسی ایرانشهر، دکتر حشمت الله بدیعی، دکتر محمدنقی براهنی، علی بلوکباشی، دکتر مهرداد بهار، هوشنگ پورکریم، محمدکریم پیرنیا، آذر جزایری، عارف جلالی، دکتر ابوالقاسم جمشیدی، دکتر عبدالله خدایاری، بهاءالدین خرمشاهی، دکتر محمدرضا راشد محصل، منصوره راعی، دکتر محمد حسین روحانی، غزاله رئیسی، دکتر بهمن سقط چیان، دکتر علی سلطانی گردفرامرزی، الهه سیداحمدیان، رضا سیدحسینی، دکتر جعفر سیروس ضیاء، دکتر علیاکبر سیف، هوشنگ شریفزاده، دکتر هادی شفائیه، دکتر سیاوش شهشهانی، دکتر علی اشرف صادقی، میترا صحیزاده، سیروس طاهباز، پوراندخت طاهرپور، ساسان عشقی، نسریندخت عماد خراسانی، کامران فانی، دکتر محمدعلی فرجاد، مهندس فریدون فروتن، دکتر حبیبالله قاسمزاده، دکتر فرانک کسایی، عباس گرمان، پروین لیاقت روش، دکتر عباس ماهیار، دکتر نصرتالله مجتبایی، نورالله مرادی، بتول مرتاضی، دکتر رضا منصوری، مهجبین مهاجر، زهره میرحیدر، دکتر کیومرث ناصری، دکتر پوراندخت نوذری، دکتر محمد هدایی و دکترمرتضی هنری.
گام دوم
در سال ۱۳۶۰ اولین مقالههای آزمایشی و کتاب راهنمای نویسنده و ویراستار به کمک اولین ویراستاران فرهنگنامه نوشته شد. این گروه عبارت بودند از: توران میرهادی، ایرج جهانشاهی، هوشنگ شریفزاده، محمود محمودی و اسماعیل سعادت.
نخستین سازمان اجرایی
سازمان اجرایی فرهنگنامه در سال ۱۳۶۲ شکل گرفت. توران میرهادی دبیر اجرایی و نوشآفرین انصاری، علی بلوکباشی، علی پازوکی، ایرج جهانشاهی، عباس حری، مهربانو عنقایی و محمد هدایی، اولین اعضای گروه اجرایی فرهنگنامه کودکان و نوجوانان بودند.
مشاوران
گروهی از پژوهشگران و کارشناسان نیز در تهیه و پیگیری اجرای طرح فرهنگنامه مورد مشاوره قرار گرفتند، این گروه عبارت بودند از: عبدالحسین آذرنگ، مهندس نادر افشار، کریم امامی، احمد بیرشک، مهندس علی پازوکی، دکتر عباس حری، بهاءالدین خرمشاهی، دکترعبدالحسین زرینکوب، دکترمحمدرضا شفیعیکدکنی، دکتر سید جعفر شهیدی، ثریا قزلایاغ، دکتر مهدی محقق، عباس یمینی شریف و دکتر غلامحسین یوسفی.
نخستین شواری اجرایی و دبیر اجرایی
در سال ۱۳۶۸، طبق مصوبهٔ هیئتمدیرهٔ شورای کتاب کودک، فرهنگنامه دارای سازمانی مستقل شد که زیرنظر دبیر اجرایی و شورای اجرایی و شورای ویراستاران، کار تألیف فرهنگنامه را پیش برد. اعضای اولین شورای اجراییِ فرهنگنامه توران میرهادی (دبیر اجرایی)، نوشآفرین انصاری، مهربانو عنقایی، نوشین موسوی، دکتر عباس حری، دکتر علی بلوکباشی، و علی پازوکی بودند. شورای ویراستاران نیز ایرج جهانشاهی، هوشنگ شریفزاده، محمود محمودی، توران میرهادی، علی پازوکی، ایران گرگین و اسفندیار معتمدی بودند.
نخستین جلد فرهنگنامه
در سال ۱۳۷۱ نخستین جلد فرهنگنامه منتشر شد و از آن زمان روند تدوین فرهنگنامه همچنان ادامه دارد. اکنون نویسندگان، ویراستاران، مشاوران و همکاران بسیاری در پدید آمدن این کتاب مرجع سهیم هستند. افراد و گروههای یاری دهنده و سازمانها و انجمنهای بسیاری نیز امکان ادامه فعالیت را فراهم میسازند. فرهنگنامه برای توانمندسازی داوطلبان همکاری با فرهنگنامه، اقدام به کارگاههای نویسندگی کردهاست. در کنار این کارگاهها، طی سه سال گذشته جلساتی تحت عنوان هماندیشی بهطور منظم در اولین سه شنبه هر ماه برگزار کردهاست. این نشستها به منظور تبادل تجربیات و هماهنگیهای لازم میان متخصصان موضوعی، نویسندگان و ویراستاران فرهنگنامه انجام میشود. همکاران فرهنگنامه در انعکاس فعالیتهای فرهنگنامه در مطبوعات و شناساندن آن به جامعه همواره فعال بودهاند.
ویژگیهای فرهنگنامه
سنین مخاطب کتاب، نوجوان در نظرگرفته شده و علاوه بر گروهی که دربارهٔ درستی اطلاعات و متناسب بودن تصاویر نظارت میکنند، گروهی نیز در نظر گرفته شده تا مطالب کتاب برای سنین نوجوان نوشته شود و برای این گروه مخاطب، قابل فهم بوده و کار کردن با کتاب نیز برای آنها راحت باشد.
هر مطلب با توضیح مختصر و مفید و جامعی در چند خط شروع میشود که به نوعی تعریف مختصر و کاملی ست از تمامی توضیحات برای سنین پائین که هم با مطلب مورد نظر آشنا شوند و هم به سرعت به جواب برسند. در ادامه موضوع بسط و گسترش مییابد، که توضیحات تقریباً تخصصی را نیز شامل میشود. هم برای نوجوانانی که نیاز به توضیحات بیشتری دربارهٔ مطلب مورد نظر دارند و هم برای والدین آنها تا با خواندن آن توضیحات، بتوانند آنها را سادهتر توضیح دهند.
تصاویر کتاب بسیار متنوع است. دیدن عکسها در فهم مطلب کمک میکنند و توضیح کوتاه کنار عکسها نیزتعریفی ست مختصر و کلی از مطلب مرتبط به آن. شکلها و تصاویر و عکسها و نقشهها و جدولها و توضیحات کنار آنها، علاوه بر جذاب کردن مطالعه کتاب، نه تنها کمک زیادی به فهم مطلب میکنند، بلکه باعث میشوند تا مخاطب، تصور دقیقی از توضیحات کتاب داشته باشد.
توضیحات کتاب بسیار جامع و در عین حال مختصر است. مثلاً وقتی دربارهٔ کشوری توضیح میدهد، نه تنها شکل پرچم، مساحت، جمعیت و نقطه جغرافیایی آن را، که اطلاعاتی ست اولیه ارائه میدهد، بلکه تاریخ مختصری از کشور، اقتصاد، منابع طبیعی، آب و هوا، فرهنگ، مشاهیر، آئین رسمی و آداب و رسوم آن کشور را نیز توضیح میدهد. مطلب «آلمان»، در ۱۱ صفحه و نزدیک به ۲۰ تصویر از خیابانها، طبیعت، پرچمهای مختلف در طول تاریخ، نقشههای سیاسی و طبیعی و جمعیتشناسی را شامل میشود. یا درتوضیح مطلب «آش»، علاوه بر تعریف چیستی آن؛ انواع، مواد مصرف شده، فرهنگ و عادات و اعتقادات مردم دربارهٔ آن، و ذکر نام مکانهایی که از انواع آش استفاده میکنند را نیز توضیح میدهد. فرهنگنامه کودکان و نوجوانان با تمامی ی دائره المعارفهای منتشر شده متفاوت و از آنها به مراتب برتر است. البته تا به حال دانشنامهای به این وسعت برای سنین نوجوان منتشر نشده و همان تعداد محدودی نیز که موجود است، ترجمهاند. (مانند دائره المعارف ۲ جلدی آکسفورد)
و بهطور جامع:
به پرسشهای گوناگون، پاسخهای مناسب و دقیق علمی میدهد.
با نگرش علمی و با الهام از تاریخ و فرهنگ مردم ایران تدوین شدهاست.
مقالات بسیاری در زمینههای گوناگون دارد.
مقالات فرهنگنامه، متناسب با دانش پایه و زبان و بیان گروه سنی ۱۰ تا ۱۶ سال تدوین شدهاست.
در فعالیتهای پژوهشی یاور دانش آموزان است.
فرهنگنامه با بیش از پنج هزار عنوان مقاله (مدخل) در ۲۴ جلد تدوین خواهد شد.
جایزهها
فرهنگنامه کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۷۷ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شناخته شد، و در سال ۱۳۷۹ جایزه ترویج علم ایران را دریافت نمود. همچنین جایزه بهترین مقالههای دینی در دایره المعارفها را در سال ۱۳۸۳ دریافت کردهاست.
منبع: ویکیپدیا