چکیده تاریخ ایران

می گویند گذشته چراغ راه آینده است. این عبارت را اغلب شنیده ایم و از فرط تکرار برای مان بسیار کلیشه ای شده است؛ اما باوجود این، نمی توان منکر نسبت آن با حقیقت شد. تاریخ به اشکال مختلف در حال تکرار شدن است، اگر نه نعل به نعل، اما در گذر زمان و مقاطع مختلف تاریخی، می توان نشانه های این تکرار را مشاهده کرد. فارغ از این بحث ، چه کسی می تواند اهمیت آگاهی از تاریخ را کتمان و ضرورت دانستن آن را برای ساختن آینده انکار کند.

 

متأسفانه در کشور ما باوجود سابقه طولانی تاریخی و تمدنی اش، اغلب مردم شناخت لازم از تاریخ نداشته و در بهترین حالت چیزهایی جسته گریخته شنیده اند که بعضاً مبنای اظهارنظرهایی نادرست و متناقض قرار می گیرد.

 

بنابراین انتشار کتاب هایی که بتواند برای مخاطبانِ گریزان از مطالعه، دارای جذابیت بوده و اطلاعات تاریخی درستی نیز در اختیار آن ها قرار بدهد، فی نفسه درخور تقدیر است. کتاب «چکیده تاریخ ایران» نوشته حسن نراقی از این منظر، اثری قابل توجه است. استقبالی که از این کتاب به عمل آمده به روشنی گواه جایگاهی ست که در میان مخاطبان کسب کرده است؛ به طوری که به طور میانگین هرسال یک بار تجدید چاپ شده که نشان از توفیق قابل قبول این اثر در ارتباط با مخاطب بوده است.

 

مهمترین ویژگی این کتاب که نقش مهمی در توفیق آن بازی می کند، این است که بارویکردی توأم با ایجاز به تاریخ طولانی کشورمان پرداخته و در واقع با نثری روان و روشن، مروری تندگذر دارد بر مهم ترین وقایعی که این سرزمین از کوچ آریائی ها تا پایان سلسله پهلوی، از سر گذرانده است. 

 

همچنین اتخاذ چنین رویکردی در نگارش کتاب، باعث شده کتاب حاضر به اثر سودمندی برای آشنایی مقدماتی با تاریخ ایران نیز بدل شود؛ به خصوص اینکه نویسنده با رعایت توالی تاریخی و استفاده از متونی کوتاه و فاصله گذاری شده با بخش قبلی خود، شرایطی را فراهم آورده که متن اثر به راحتی خوانده می شود و می تواند همچون تابلوی راهنمایی خواننده را از سردرگمی در میان دوره های زمانی مختلف و سلسله های پادشاهی که روی کار آمده اند برهاند.

 

علاوه بر پیش گفتار نویسنده، کتاب در بیست ودو فصل تنظیم شده است. که عناوین آن بدین قرارند، مختصری درباره ایران زمین، سرآغاز تاریخ ایران، هخامنشیان؛ سلوکیان؛ پارتیان (اشکانیان)؛ ساسانیان؛ ظهور اسلام؛ خلافت عباسیان؛ صفاریان و سامانیان؛ دیلمیان (آل بویه)؛ غزنویان؛ سلجوقیان (ترکان سلجوقی)؛ خوارزمشاهیان؛ اتابکان؛ حمله مغولان و انقراض خوارزمشاهیان؛ ایلخانان، پیدایش سلسله صفوی، مختصری در مورد افغان ها، سلطنت نادرشاه، حوادث بعد از نادر و ظهور سلسله زندیه، قاجاریه، سلطنت پهلوی دوم.

 

کتاب حاضر باوجود محسناتی که دارد، تاکنون با انتقادهای گوناگونی هم روبه رو شده، مهم تر از همه اینکه برخی نویسنده را محکوم سهل گیری در علم تاریخ نگاری کرده اند. اما  خود نویسنده در مقدمه کتاب اشاره کرده، ادعای تاریخ نگاری ندارد؛ بلکه کوشیده کتابِ تاریخی جمع وجوری ارائه کند که نسل جوان و نوجوان را به طور مقدماتی با گذشته کشورش آشنا سازد.

 

نراقی در مقدمه کتاب آورده است: «تاریخ هر جامعه و هر کشوری صرفاً شرح حال بزرگان، امیران، پادشاهان و الزاماً شرح لشکرکشی های آنان و به تبع عیاشی ها و تعداد زنان حرم سرای آنان نیست... و اگر در این کتاب عمدتاً به شرح حال این بزرگان برمی خورید به دلیل برداشتی است که من از مطالعه تاریخ سرزمینمان به منظور پیدا کردن علتی از علت های نا به سامانی های امروزی جامعه مان کرده ام و به آن پرداخته ام...» به این ترتیب نویسنده کتاب حاضر  نیز همچون بسیاری، شناخت تاریخ را از ملزومات درک و حرکت روبه جلو در آینده می داند.

* معرفی کتاب از الف کتاب