تحریر رساله الولایه

در باب نظام حکمی علامه طباطبایی دو دیدگاه حداقلی و حداکثری وجود دارد. طبق دیدگاه حداقلی، علامه از شارحان و مفسران حکمت متعالیه ی ملاصدرا است؛ ولی داخل این نظام، نظرات ابتکاری و ابداعی فراوانی دارد؛ اما طبق دیدگاه حداکثری، علامه؛ اساساً یک دستگاه فلسفی و حکمی جدید و متمایز از سایر دستگاههای فلسفی سینوی، اشراق و صدرایی تأسیس کرده است. چه قائل به دیدگاه حداقلی باشیم و چه دیدگاه حداکثری؛ رساله ی الولایه ی در بین آثار علامه در مقام فهم فلسفه ی وی، موقعیت استراتژیک و ممتازی دارد.

در رساله ی الولایه برخی آراء ابتکاری و برخی ابداعات حکمی و عرفانی علامه طرح و بحث شده است. برخی از این ابداعات در سایر آثار ایشان هم آمده است مثل بحث اعتباریات؛ که در این رساله تفصیل و تدقیق می گردد و برخی ابداعات تنها در این اثر علامه مطرح می شود؛ مثل برهان معرفت نفس علامه در شناخت خداوند. جالب این است که با اینکه دأب و منش علامه بر این نبوده که به ابتکاری بودن آراء و نظریاتش تصریح کند، در این رساله با صراحت می گوید که: «این برهان از مواهب الهی است که مختص به این رساله است». در رساله ی الولایه، برخی اسرار و مباحث باطنی حکمت شیعی با روش تحلیلی- عقلی برهانی و در ادامه ی مباحث عقلانی، به آیات و روایات نیز استشهاد و استدلال می شود. باز این نکته هم جالب توجه است که علامه در مقام تفسیر برخی از آیات، در این رساله آراء متفاوت و خاص تر و لایه های معنایی عمیق تری در نسبت با تفسیر همان آیات در المیزان عرضه کرده است که این نشان می دهد که در این رساله، علامه، الزامی بر نوشتن مطالب برای عموم، نداشته اند.

کتاب تحریر رساله الولایه (شمس الوحی تبریزی) درس گفتارهای آیت ا... جوادی آملی طی سالهای ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ است که به جهت متضلع و ذوابعاد بودن مدرّس، اثری عالی در فهم معارف حکمی و عرفانی شیعه به طور عام، و فهم حکمت و فلسفه ی علامه به طور خاص؛ برای مجامع علمی آفریده شده است.

این مجموعه دوجلدی بسیار منظم و به زبان تقریباً ساده ای نگارش یافته است. در تحلیل و شرح هر مبحث دو مقام ادله ی عقلی و ادله ی نقلی از هم متمایز شده است. در هر دو مقام، ابتدا تحلیل اجمالی آن فقرات آمده و در ادامه تحریر تفصیلی نگارش شده است. در تکمله ی هر مبحث هم تحت عنوان اشارات، نکات مرتبط و لازمی توسط استاد افزوده شده است. این ساختار، کاملاً مناسب برای درسی شدن کتاب است. نیز می توان آن را به نحو خودآموز مورداستفاده قرار داد. البته آشنایی مقدماتی و حداقلی با مباحث فلسفه و حکمت اسلامی برای مطالعه ی برخی بخشهای عقلانی این کتاب لازم است. استاد جوادی آملی در این مجموعه، از متن عبارات علامه گره گشایی کرده و مباحث اجمالی و موجز ایشان را به نحو روشن و طبقه بندی شده ای به تفصیل رسانده است. عناوین فصول مجموعه ی تحریر رساله الولایه (شمس الوحی تبریزی) به قرار زیر است:

جلد اول:

مقدمه ی کتاب (در تبیین اجمالی محتوا)

فصل اول: باطن داشتن ظاهر دین

فصل دوم: سنخ اسرار باطنی شریعت

فصل سوم: اختصاص نداشتن دستیابی به امور درونی و حقایق باطنی به انبیاء علیهم السلام

و جلد دوم:

فصل چهارم: راه رسیدن به امور و حقایق باطنی

فصل پنجم: آنچه انسان با کمال خویش به آن می رسد.

لازم به ذکر است که عنوان فرعی «شمس الوحی تبریزی» برای کتاب تحریر رساله الولایه، پیشنهاد خود استاد جوادی آملی بوده که در مقدمه ی ناشر به آن اشاره شده است.

* معرفی کتاب از الف کتاب