درآمدی بر اندیشه هانس بلومنبرگ

درباره کتاب:

قریب به دو دهه از مرگِ هانس بلومنبرگ می گذرد که اندیشه اش مصداق بارز و در عین حال، نامتعارف فلسفه ورزی به شیوه ی ادیبانه بود. هر چند مرگِ بلومنبرگ، پایانی برای خلاقیت فکری وی بود، اما اشاعه ی افکار عمیقش را به همراه داشت. درست نظیر جغد مینروای هگل که با گرگ و میش هوا، پرواز خود را آغاز و شب را مأوا و زمان خود انتخاب می کند، آثار و اندیشه های او نیز تازه با غروبِ جسمش، مجالی برای بالندگی یافتند.

هانس بلومنبرگ همانند آدورنو و ویتگنشتاین جزء آن دسته فیلسوفانی بود که به رغم آن که در فضایی کاملاً کاتولیک پرورش یافته بودند، اما قانونِ نژادی نورنبرگ آن ها را متهم به یهودی بودن یا دقیق تر بگوییم، نیمه یهودی بودن کرد. او که قلباً خود را یهودی نمی دانست، به سبب این اتهام واهی در دوران رژیم ناسیونال سوسیالیسم، چند سال آزگار از بهترین سال های عمر خود را از دست داد، در سراسر عمرش به شدت از این سال های ازدست رفته احساس غبن می کرد و از این رو، پس از اتمامِ جنگ وقت خود را تماماً صرف نگارش و مطالعه کرد. از یک سو، حوادث فجیع جنگ دوم جهانی، فجایعی که بر بشریت رفته بود، خشونت و بی رحمی زندگی و به یک معنا، کیفیتِ «زیست ـ زمانِ» بلومنبرگ و از سوی دیگر، دانش وسیع وی در باب اندیشه ی مغرب زمین، همه و همه زندگی اش را دستخوش تحولی بنیادین ساخت، مناسباتش را با عالم و آدم بر هم زد و در نهایت از وی، فیلسوفی شکاک، نسبتاً بدبین و مغموم ساخت؛ دیوارهای ستبر «زیست ـ زمان» و به تبع آن تشویش درونی ناشی از کوتاهی این «زیست ـ زمان»، سایه ی سنگینی بر زندگی اش افکند. از این رو، برای گریختن از وزن زمان و تحملِ فشارِ سهمگین زندگی، مدام در حال گریز و پناه آوردن به امورِ جدید بود: از آدم ها به کتاب، از روشنایی روز به تاریکی شب، از هیاهوی رسانه ها به انزوا، از بدیهیات و دانسته های پیشینِ سنتی به مسیرهای بعضاً صعب العبورِ جدید. همین عاداتِ نامتعارف در زندگی وی بر سلوک فکری اش تأثیر نهاد و او را به یکی از برجسته ترین، غامض ترین و درعین حال، دیرآشناترین متفکران آلمانی نیمه ی دوم سده ی بیستم بدل ساخت.

به رغم کوشش آلمانی ها و انگلیسی زبانان در جهتِ معرفی اندیشه های بلومنبرگ، متأسفانه این اندیشمند چندان مورد عنایت دوست داران فلسفه در ایران قرار نگرفته است. چنان که تاکنون هیچ اثری از او یا در باب او به فارسی انتشار نیافته و تنها اشاراتی گذرا به کتاب مشروعیت عصر جدید و مباحث او در باب سنت و مدرنیته شده است و سایرِ آثار و آرای وی در حاشیه مانده اند؛ این در حالی است که جای خالی ژرف نگری های او در فضای فکری ایران عمیقاً محسوس است. از این رو، برای جبران این نقیصه و با هدفِ نشان دادن چهره ای دیگر از بلومنبرگ و دعوت خوانندگان به شناختن سایر ابعاد این متفکر ژرف اندیش معاصر آلمانی بر آن شدیم تا کتاب پیش رو را به فارسی برگردانیم که در حال حاضر بهترین کتابِ راهنما در این زمینه بوده است. فرانتس یوزف وتس، مؤلف کتاب حاضر، به رغم اندیشه ی دشوارفهم بلومنبرگ، سخت نویسی، مغلق گویی، ذکر نقل قول های پیاپی، تداعی های آزاد ذهن سیالِ بلومنبرگ و به تبع آن، هجوم بی امان افکار مختلف در نوشته هایش، تمام سعی خود را کرده تا از هزارتوی نوشته های وی، بن مایه های اساسی آثارش را به نحوی نظام مند ارائه کند و خواننده را گام به گام به اندیشه های بنیادینِ بلومنبرگ رهنمون سازد. البته این بدان معنا نیست که فهم و ترجمه ی این کـتاب مختصر و پرمحـتوا ــ که در مجموعه ی «آشنایی با…» انتشـارات یونیوس به چاپ رسیده است ــ کار سـاده ای است؛ بلکه با دشواری هایی نیز همراه بوده است، زیرا مملو از نقل قول هایی از بلومنبرگ است که گاهی بدون مراجعه به اصل آن ها، فهم فحوای کلامِ وی ممکن نبود. در هر حال امیدواریم با ارائه ی این ترجمه، دست کم ما نیز توانسته باشیم تا حدودی دِین مان را برای معرفی اندیشه های بلومنبرگ به زبان فارسی ادا کرده باشیم. هر چند که به قول دوستی عزیز، در فهم و ترجمه ی جملات بلومنبرگ هیچ گاه نباید کار را تمام شده فرض کرد.