مادیان چهل کره

ادبیات عامه یا فرهنگ توده اشکالِ گوناگون دارد، از ضرب المثل ها گرفته تا مَتل ها، حکایت ها و افسانه هایی که توسط مردم سینه به سینه در گذر زمان نقل شده و به امروز رسیده است. مجموعه ای غنی که حکایت از فرهنگ و باورهای توده ی مردم در نواحی مختلفِ اقلیمی دارد و چه بسا بخشی از آمیزش فرهنگ ها درگذشته های دور، با انتقال این داستان ها، از کشوری به کشور دیگر اصورت گرفته. مسافران و جهانگردانی که از سرزمینی به سرزمین دیگر می رفتند و یا کاروان ها تجارتی که در مسیر حرکت خود از شهرهای گوناگون گذشته و در حین نشست وبرخاست با مردم این نواحی و یا هم سفری با دیگران، قصه ای را از سرزمینی به سرزمینی دیگر می برده اند. چنین است که گاه شاهد هستیم در دو فرهنگ کاملاً متفاوت و دو جغرافیای دور از هم، قصه هایی با بنمایه های کم وبیش مشابه یافت می شوند.

 

اهمیت ثبت و ضبط ادبیات عامه و حفظ آن به عنوان جلوه ای از تاریخ شفاهی و فرهنگ مردم این دیار، نخستین بار توسط صادق هدایت در ایران مطرح و انجام شد، او مجموعه ای از گونه های مختلف ادبیات فولکلوریک را  در کتابِ نیرنگستان منتشر کرد. این کتاب نقطه آغاز راهی بود که دیگر کسان به شکلی حرفه ای تر پی گرفتند. از داستان های صبحی گرفته تا نوشته های انجوی شیرازی، کتابِ کوچه شاملو، مجموعه ی مفصل افسانه ها و متل های گردآوری شده توسط علی اشرف درویشان و.... 

 

گذشته از اینان، هستند نویسندگانی که با درک اهمیت کار، به تحقیق و گردآوری فولکلور منطقه زندگی و یا زادگاه خود پرداخته اند و درواقع با توجه به گستردگی سرزمین ایران و تنوع اقوام و فرهنگ های آن، هرکدام گوشه ای از کار را گرفتند تا این بخش از تاریخ و فرهنگ مردم درگذر زمان از میان نرفته و برای آیندگان برجای بماند. 

 

حاصل کار این نویسندگان و پژوهشگران از کیفیت های مختلفی برخوردار بوده، در این میان مادیان چهل کره که توسط منصور یاقوتی ارائه شده، یکی از بهترین و ارزنده ترین نمونه هاست. منصور یاقوتی نزدیک به پنج دهه قلم زده و از نویسندگان نام آشنا و معتبر غرب کشور به حساب می آید. جمع آوری افسانه های کتاب «مادیان چهل کُره» در روستاهای کردنشین قریب به بیست سال طول کشیده شده (از سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۷۲) که در این میان می توان به روستای چهارملان، روستای میدان شهر سنقر و همچنین روستای سرترهان کوهدشت اشاره کرد. عناوین برخی از افسانه ها عبارتند از: «هیزم شکن»؛ «مادیان چهل کره»؛ «بازگردان»؛ «سفر»؛ «نمدینه»؛ «سین زود»؛ «ببر و کلاغ» و ... . 

 

نویسنده برای جمع آوری  این حکایت ها راه ها و کوره راه های بین روستاها را پیموده و نهایتاً حاصل کار خود را در قالب کتاب حاضر که دربرگیرنده شصت وپنج داستان است، گردآوری کرده. یاقوتی در این مجموعه ذکر نام، سن، میزان تحصیلات و روستای یا شهر محل تولد راویان افسانه ها را ثبت کرده و با دقت نظر اصل این افسانه ها را که در اصل زبانشان کردی است به فارسی درآورده است.

 

شیوه کار او در گردآوری این داستان ها، به روش میدانی بوده، که یکی از بهترین روش ها برای گردآوری چنین داستان هایی است. شاید اگر یاقوتی می خواست هر آنچه در این رهگذر از زبان راویان شنیده و ثبت و ضبط کرده، درکتاب بگنجاند، حاصل کارش به مراتب حجیم تر از آنچه پیش روی مخاطب قرار گرفته می شد، اما  بیش از چهار دهه پرداختن به ادبیات و نیز تجربه کار روی فرهنگ عامه باعث شده به شیوه ای کاملاً علمی سره از تا سره را جدا کرده و درنهایت آنچه را که ارزشمند بوده، پیش روی مخاطب بگذارد.

 

او در مقدمه کتاب آورده: «...گردآوری افسانه ها کاری ست تخصصی. راویان افسانه ها گاه قاطی می کنند یعنی چند افسانه را با یکدیگر می آمیزند، گاه نام شخصیت ها را به میل خود عوض می کنند، افسانه ای را در قلمرو اسطوره و جادو می گذارند و دیده می شود که نامی جدید و مربوط به اقوام و همسایه در آن حضور به هم رسانده! گاه گوینده به جای افسانه لطیفه می گوید و گاه ذهنیت قصه گو ساختار و ماهیت افسانه ای را دگرگون ساخته...»

 

به هرروی در اهمیت کتاب حاضر باید گفت، برخی از قصه های این کتاب، روایات منحصربه فردی هستند که تا زمان نگارش این کتاب در هیچ جا منتشرنشده اند و حتی روایاتی شبیه به آن ها نیز سروده و گفته نشده است که نشان دهنده ی دقت یاقوتی در انتخاب و چینش افسانه ها و همچنین کنجکاوی وی در جمع آوری افسانه های جدید و دست نخورده ی این منطقه است که باتجربه و دانش به الک کردن آن ها و نیز بازنویسی آن ها روی کاغذ کاری ارزشمند را پیش روی مخاطب بگذارد چنان که در کتاب حاضر این مهم به شکلی برجسته قابل رؤیت است.

 

نجات دادن افسانه ها که دربردارنده باورها، فرهنگ و تاریخ شفاهی یک ملت است، کاری ست در خور توجه. چراکه به واقع بخشی از شناسنامه مردم آن دیار را نجات می دهیم؛ مادیان چهل کره کتابی ست ارزشمند در این زمینه که از نام آن گرفته تا طراحی جلد و شیوه تنظیم محتوای آن همگی به شکلی، حرفه ای و درخور اعتنا انجام شده و در اختیار مخاطب قرار گرفت است.

 

یاقوتی درگذشته با علی اشرف درویشیان در جمع آوری و تألیف افسانه های کُردی و کرمانشاهی در کتاب «افسانه ها و متل های کردی»، همکاری کرده بود که حالا با کتاب «مادیان چهل کُره» خود گامی ارزنده و دارای ارزش در این زمینه برداشته است. کاری که باید از سوی نویسندگان و صاحب نظران این حوزه در دیگر مناطق کشور نیز موردتوجه قرارگرفته و انجام برسد. به خصوص اینکه تنوع زبانی و فرهنگی مردم ایران گنجینه ای غنی در این زمینه فراهم آورده که جمع آوری آن ها مشارکت و همت دیگران را نیز می طلبد.

* معرفی کتاب از الف کتاب