تفکر سریع و کند

دنیل کانمن در کتاب تفکر سریع و کند زندگی ذهنی را با بهره‌گیری از دو شخصیت ساختگی سیستم ۱ و سیستم ۲ توصیف می‌کند که به ترتیب مسئول تفکر سریع و تفکر کند هستند.

سیستم ۱ که سیستمی شهودی است تأثیر بیشتری بر افراد دارد تا تجربه‌هایشان. سیستم شهودی همان عاملی است که مخفیانه بسیاری از انتخاب‌ها و قضاوت‌های افراد را می‌سازد. در این کتاب بیشتر راجع‌به عملکرد سیستم ۱ و تأثیر متقابل آن بر سیستم ۲ (که سیستمی با عملکرد کنترل‌شده‌تر است) بحث می‌شود.

کانمن در تلاش است تا توانایی شناخت و درک اشتباهات دیگران و نهایتاً اشتباهات خودمان در قضاوت‌ها و انتخاب‌ها را با ارائهٔ زبانی غنی‌تر و دقیق‌تر در بحث راجع‌به آن‌ها بهبود دهد. دست کم در بعضی موارد، تشخیص دقیق می‌تواند منجر به مداخله‌ای شود که خسارات احتمالی ناشی از قضاوت‌ها و انتخاب‌های بد را به حداقل برساند.

خلاصه‌ای از آنچه در کتاب تفکر سریع و کند خواهید خواند:

خطاهای سیستماتیک، همان سوگیری‌ها و خطاهای شناختی هستند که می‌توان آن‌ها را در شرایط خاصی پیش‌بینی کرد؛ به‌عنوان مثال، پیش‌بینی می‌شود وقتی گوینده‌ای خوش‌تیپ و با اعتمادبه نفس پا به صحنه می‌گذارد، تماشاگران نظرات او را مطلوب‌تر از حد واقعی آن قضاوت می‌کنند. اصطلاح تشخیصی خاصی برای این سوگیری وجود دارد که پیش‌بینی، شناخت و درک آن را آسان‌تر می‌کند؛ اثر هاله‌ای.

بیشتر مطالب این کتاب دربارۀ سوگیری‌های شهودی است. بااین حال، تمرکز روی خطاها به معنی زیر سؤال بردن یا لکه‌دار کردن هوش آدمی نیست. اکثر افراد در بیشتر مواقع (از نظر ذهنی) سالم هستند و بیشتر قضاوت‌ها و اعمالشان مناسب‌اند. در هر قدمی که در زندگی به جلو پیش می‌روند، به طور معمول اجازه می‌دهند برداشت‌ها و احساسات راهنمای مسیرشان باشند و اعتمادی که به باورها و ترجیحات شهودی خود دارند، معمولاً قابل توجیه است. اما همیشه این گونه نیست، چراکه ما حتی وقتی در حال اشتباه کردن هستیم نیز اغلب به خودمان مطمئنیم. در نتیجه، به احتمال زیاد شاهدی بی‌طرف بیشتر از خودمان بتواند خطاهایمان را ببیند.

عملکرد دو سیستمی:

وقتی با مسئله‌ای روبه‌رو می‌شوید -انتخاب حرکت مهرۀ شطرنج یا تصمیم‌گیری راجع به سرمایه‌گذاری در سهام- ماشین تفکر شهودی بهترین کاری را که از دستش بر می‌آید، انجام می‌دهد. اگر شخص تخصص مرتبط با موضوع را داشته باشد، موقعیت را تشخیص می‌دهد و به احتمال زیاد راه‌حل شهودی که به ذهنش خطور کرده است، درست خواهد بود. اما در برخی مواقع برخلاف آن‌چه تصور می‌شود نیاز به بهره‌گیری از تفکر کنترل شده‌تری است. دنیل کانمن در کتاب تفکر سریع و کند این دو تفکر را سیستم ۱ و سیستم ۲ نامیده است:

• سیستم ۱ به‌طور خودکار و بسیار سریع عمل می‌کند، تلاش زیادی نمی‌طلبد یا در مواردی بی‌نیاز به هر گونه تلاشی است و فرد هیچ‌گونه حس کنترل ارادی بر آن ندارد.
• سیستم ۲ توجه را به فعالیت‌های ذهنی پرتلاشی که لازم دارد، نظیر محاسبات پیچیده، معطوف می‌کند. عملکرد سیستم ۲ اغلب با تجربۀ ذهنی عاملیت، انتخاب و تمرکز همراه است.

فهرست مطالب کتاب تفکر سریع و کند:

۱) دو سیستم: بخش اول به عناصر اصلی رویکرد دوسیستمی در قضاوت و انتخاب می پردازد و تفاوت میان عملکرد خودکار سیستم ۱ و عملکرد کنترل شدۀ سیستم ۲ را شرح می‌دهد؛ همچنین نشان می‌دهد حافظۀ تداعی‌گر -که همان هستۀ اصلی سیستم ۱ است- چطور از تمام اتفاقاتی که در جهان پیرامون می‌گذرد، به‌طور مداوم در هر لحظه تفسیرهای منسجمی ایجاد می‌کند. یکی از اهداف این بخش معرفی زبانی برای تفکر و صحبت در مورد ذهن است.

۲) میانبرهای ذهنی و سوگیری‌ها: در بخش دوم، به مطالعات مربوط به قضاوت‌های ناشی از میانبرهای ذهنی بیشتر پرداخته می‌شود و مسئلۀ بزرگ‌تری بررسی می‌شود: چرا فکر کردن به صورت آماری برای ما این قدر دشوار است؟

۳) بیش‌اطمینانی: بخش سوم دربارۀ مشکلات مربوط به تفکر آماری بحث کرده و محدودیت‌های گیج‌کنندۀ ذهن را توصیف می‌کند؛ اعتماد بیش ازاندازه افراد به آن‌چه فکر می‌کنند می‌دانند و ناتوانی آشکارشان در پذیرش گسترۀ جهل خود و عدم قطعیت جهانی که در آن زندگی می‌کنند

۴) انتخاب‌ها: بخش چهارم بر گفت‌وگویی با موضوعیت اقتصاد دربارۀ ماهیت تصمیم‌گیری و فرض عاقل‌بودن کنشگران اقتصادی متمرکز است. این بخش از کتاب با استفاده از مدل دوسیستمی، دیدگاه کنونی راجع به مفاهیم مهم نظریۀ چشم‌انداز را ارائه می‌دهد.

۵) دو خود: بخش پنجم به توصیف یکی از پژوهش‌های اخیر می‌پردازد که تمایز بین دو خود -یعنی خوِد تجربه‌کننده و خوِد یادآورنده- را معرفی کرده است که تمایلات و علایق مشترکی ندارند.

۶)نتبجه‌گیری: در بخش نتیجه‌گیری، پیامدهای سه تمایز مطرح شده در این کتاب مورد بررسی قرار می‌گیرد: تمایز بین خوِد تجربه‌کننده و خوِد یادآورنده، تمایز بین مفهوم کنشگرهای مختلف در اقتصاد کلاسیک و اقتصاد رفتاری (که مفاهیم خود را از روان‌شناسی وام می‌گیرد) و تمایز بین سیستم خودکار ۱ و سیستم تلاشگر ۲.

هدف اصلی این کتاب ارائهٔ دیدگاهی از نحوۀ کارکرد ذهن براساس تحولات اخیر در حوزۀ روان‌شناسی شناختی و روان‌شناسی اجتماعی است. یکی از تحولات مهم این است که ما اکنون شگفتی‌ها و درعین حال نقایص اندیشهٔ شهودی را درک می‌کنیم.