بیماری هلندی در اقتصاد ایران

بیماری هلندی، بیماری شناخته شده ای در عرصه اقتصاد می باشد. بیماری هلندی یک مفهوم اقتصادی است که تلاش می کند تا رابطه بین بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی و رکود در بخش صنعت را توضیح دهد. این مفهوم بیان می کند که افزایش درآمد ناشی از منابع طبیعی می تواند اقتصاد ملی را از حالت صنعتی بیرون بیاورد. این اتفاق به علت افزایش نرخ ارز واقعی موثر صورت می گیرد، که بخش صنعت را در رقابت ضعیف می کند. در حالی که این بیماری اغلب مربوط به اکتشاف منابع طبیعی می شود، می تواند به «هر فعالیت توسعه ای که نتیجه اش ورود بی رویه ارز خارجی می شود» مربوط شود؛ مانند نوسان شدید در قیمت منابع طبیعی، کمک های اقتصادی خارجی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی.

 

آغاز بیماری با افزایش قیمت نفت پدیدار شده و نتایجی از جمله: تضعیف بخش های قابل مبادله بویژه بخش صنعت و کشاورزی، تقویت بخش ساختمان به عنوان بخش غیر قابل مبادله، کاهش قابل ملاحظه صادرات و افزایش وارادات، برهم زدن تراز پرداخت ها و بودجه عمومی دولت، فشار بر منابع ارزی کشور، افزایش نرخ ارز و ایجاد نظام سهمیه بندی ارزی، کاهش درآمدهای منابع بودجه و تغییرات منفی GDP، رکود سنگین بازار بورس، رشد منفی سرمایه گذاری، افزایش نرخ تورم، افزایش پایه پولی کشور و اثرات ناخوشایند دیگری را در بردارد.

 

دلیل اینکه به پدیده بیماری هلندی تا این اندازه توجه می نمائیم این است که پس از پایان دوره رونق اقتصادی حاصل از درآمدهای بادآورده نفتی، روند تعدیل اقتصادی ایجاد شده در شرایط رونق صادراتی، در جهت معکوس عمل نمی کند. گسترش مجدد بخش غیرنفتی و قابل تجارت در صورتی که بازار سرمایه و زیر بناها تخریب شده باشند، با مشکل مواجه است و همچنین ورود به بازارهای صادراتی نیز مشکل خواهد بود، زیرا مابقی کشورها تا آن زمان، بازارهای رها شده در دوران رونق را به تسخیر خود درآورده اند. در سالهای اخیر بحران مالی جهانی، آثار سیاست های اقتصادی (سیاست تثبیت قیمت انرژی، تثبیت نرخ ارز و سیاست کاهش نرخ سود بانکی)، تحریم های تجاری مالی، شرایط سیاسی و اصلاح قیمت های حامل انرژی یک حلقه دینامیکی تشدیدکننده بحران اقتصادی را در ایران بوجود آورده اند.

 

سال 1367 دو مولفه شرایط جنگی و قیمت های پائین نفت با یکدیگر تلاقی کرده و دشواری های زیادی را برای اقتصاد کشور و عرصه سیاست گذاری بوجود آورند. سال 1377، دو مولفه رکود اقتصادی آغاز شده از سال 1375 و قیمت های پائین نفت با یکدیگر تلاقی نموده و دشواری هایی را بوجود آوردند. اما اینک پنج مولفه فوق الذکر با یکدیگر تلاقی نموده و اگر نگاهی همه جانبه و علمی بر آن حاکم نباشد در سالهای آینده، شرایط بسیار سخت تری را تجربه خواهیم کرد (نیلی، 1388).

 

نکته حائز اهمیت این است که نروژی ها با عبرت گرفتن از اقتصاد هلند و تورم مهار نشدنی آن، ناکارآمدی در تخصیص منابع ارزی و رفتار مصرفی خاص بیماری هلندی، بجای اینکه درآمد حاصل از صادرات نفت خام را در بودجه سالانه محاسبه نمایند، آنرا به صندوق ذخیره ارزی واریز نموده و به بیماری هلندی دچار نشدند. اما در کشور ما برداشت بی رویه از صندوق ذخیره ارزی و عدم آگاهی عمومی از جریان فعالیت های این صندوق (عدم شفافیت) موجب گشت که نه تنها امید به حل مشکل تضعیف شود، بلکه این موضوع نیز، مشکلی بر مشکلات قبلی بیافزاید. اما با ذکر تمامی مشکلات حادث شده، و با امید به بهبودی و با الهام از این شعار که " پیشگیری بهتر از درمان است" در این کتاب به مطالعه تئوریک این بیماری و استراتژی های مناسب برای رفع تبعات ناشی از آن خواهیم پرداخت.

 

هدف از تألیف این کتاب شناخت و پاسخ به سوالاتی می باشد که ممکن است برای علاقه مندان حوزه اقتصاد و به ویژه اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت اهمیت بسزائی داشته باشد. برخی از این اهداف در ذیل آمده است:

 

-شناخت مفهومی ساز و کار بیماری هلندی در ایران

 

-شناخت و بررسی اثر متغیر های تأثیرپذیر و تأثرگذار بر مکانیزم این بیماری

 

-بررسی رخداد این بیماری در اقتصاد ایران

 

-ارائه یک ساز و کار آگاهانه جهت کنترل این بیماری

 

-طرح رویکردی جدید به این بیماری

 

-بهبود چهار چوب و تکنیک های جدید در حل این مشکل

 

-تلفیقی جدید از برخی تکنیکها، مفاهیم و روشهای موجود

 

-معرفی کاربردی جدید از مفاهیم، روشها، مدلها و تکنیکهای موجود

 

-مرور ادبیات کامل و نو همراه با دسته بندی و تحلیل

 

-انجام مقایسه در مورد مفاهیم، روشها، مدلها و الگوریتم های موجود از منظرهای مختلف

 

-ارائه دسته بندی جدید از مفاهیم حوزه مطالعاتی