راز خیام (نگرشی نو به شخصیت اندیشه و اشعار خیام)

عالم، همه اندر تک و اندر پویند
وز بی‌خبری دیده به خون می‌شویند
چون دَست به سِرّ ِ کار دَر می‌نشود
از عَجز، دروغ‌های خوش می‌گویند
دم‌های حضور خیام، دم‌هایی است پیچ‌پیچ و لایه‌لایه که در‌نهایت حضور معنای خود به هیچ می‌رسد؛ هیچی که همه‌چیز در خود دارد، اما حکایت آن همه‌چیز، حکایت آن صندوق  اسراری است که در هیچستان رها شده است! این هیچ نه تهی است، نه پوچ، عظمتی است که نهایت آن بِدایتِ آن است و بدایتِ آن نهایت آن؛ این لامکان حیرت‌زاست که گذرگاه اندیشه خیامی است که جهان وجود را به تازیانه‌های پرسشگری خود به حرکت چرخشی وامی‌دارد؛ جهانی که از سکون و یقین از نوعی که خوابی عمیق به همراه می‌آورد، تهی است.  این بخشی از کتاب «راز خیام» به قلم علیرضا خطیب‌زاده است که بر پیشخوان کتاب‌فروشی‌ها در ‌دسترس علاقه‌مندان
 قرار گرفته است.
غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم (خیام نیشابوری) زاده 28 اردیبهشت 427 خورشیدی در نیشابور در‌گذشته 12 آذر 510 خورشیدی در نیشابور که خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النیشابوری هم نامیده شده است.  فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی‌سرای ایرانی-نیشابوری در دوره‌ سلجوقی است. گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست و لقبش «حجةالحق» بوده‌ است، ولی آوازه وی بیشتر به واسطه نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. افزون بر آنکه رباعیات خیام را به اغلب زبان‌های زنده ترجمه کرده‌اند.  رباعیات خیام به گونه‌ای است که هنوز هم درباره‌ آن بحث و نظر‌پراکنی بسیاری صورت می‌پذیرد و همین امر هم بیش‌ازپیش شخصیت چند‌ساحتی خیام را در پرده‌ای از ابهام فرو برده و شخصیت او را بیشتر رازآلود می‌نمایاند که آیا خیام شاعر بوده است یا نه و اگر بوده، چند رباعی از اوست و اینکه این رباعیات بر چه اساس و سند و دلیل عقل‌پسندی می‌تواند از خیام باشد و روش انتخاب رباعیات اصیل در میان خیل رباعیاتی که به او نسبت داده‌اند، چگونه است؟ کار از آنجا مشکل می‌شود که در دوران خیام در میان القاب بزرگی که برای او گفته‌اند و همه نشان از قدر و منزلت علمی و فلسفی و دینداری اوست و نیز احترامی که برای او قائل بوده‌اند، هیچ نشانی از شاعرانگی او نیست.  نویسنده برای ورود به رباعیات و انتخاب آنها سه اصل را که با شخصیت چندساحتی خیام همگون است مورد دقت نظر قرار داده است. این سه اصل عبارت‌اند از:
«نظم» که محصول بُعد ریاضی‌دانی و ستاره‌شناسی اوست که در این دو حیطه، نظم به‌گونه‌ای است که مثلا در کائنات و هستی چنان است که اگر یک ذره‌ای را برگیری از جای / خلل یابد همه عالم سراپای.       
زیبایی» که هم در ریاضیات می‌توان از نظمش به زیبایی رسید و هم در کهکشان لایتناهی که مورد دقت نظر خیام در بعد ستاره‌شناسی او می‌گنجد و بی‌کرانگی‌ای که در آن شاهد بوده است و نیز در نگاه شاعرانگی او که زیبایی را به وجه تمام می‌توان در رباعیات اصیل او متوجه
و شگفت‌زده شد.
سوم «راز» است.  رازی که تا به امروز خیام را در بعد شاعرانگی‌اش زنده و سرحال‌ و حاضر  نگه داشته است و همچنان خوانندگان خود را به شگفتی درمی‌اندازد چنان که پیش از این درانداخته است.  این سه اصل محمل ورود نویسنده به رباعیات و انتخاب آنها بوده است.
ای بی‌خبر، این شِکل ِ مُجَسّم، هیچ است
وین طارُم ِ نُه سپهر ِ ارقم، هیچ است
خوش باش، که در نشیمن ِ کَون و فساد
وابسته یک دَمیم و آن هم، هیچ است
هنر خیام، در رمزگشایی از رموز و اسرار هستی و انسان نیست، هنر ِ این بی‌بدیل ِ جهان ِ اندیشه و تفکر، برجسته‌کردن اسرار هستی و رموز حیات انسانی و نمایاندن پیچیدگی ِپدیده‌ای به نام انسان است؛ راز و رمزی که شیران بیشه اندیشه همچنان در آن حیران و سرگردانند:
کس مشکل ِ اَسرار ِ ازل را نگشاد
کس یک قدم از نهاد، بیرون ننهاد
چون بنگرم از مبتدی و از استاد
عَجز است به دستِ هرکه از مادر زاد
پرتره و طرح جلد کتاب هم بر اساس منش، تفکر و اندیشه و شخصیت خیام طراحی و از سوی مهدی بشاورد به‌زیبایی هرچه تمام‌تر اجرا شده است.  کتاب «راز خیام» به قلم علیرضا خطیب‌زاده در انتشارات بهجت ـ تهران در 336 صفحه در قطع رقعی با بهای 35‌‌هزار‌تومان در اردیبهشت 1397 منتشر شده و در دسترس عموم مشتاقان قرار گرفته است.