سلام اول
برخلاف تصور اغلب ما آمریکا کشوری بدون تاریخ نیست؛ تاریخ این کشور اگرچه کوتاه، اما بسیار پر فراز و نشیب بوده و با فشردگی بسیار، به حدی که گویی سیر تغییر و تحولاتی که در دیگر کشورها در چندین سده رخ داده، در آمریکا در کمتر از یک سده واقع شده است. سرعت گذر این کشور از مرحله یک مستعمره نشین بریتانیایی در اواخر قرن هجدهم، به کشوری استقلال یافته و سپس حرکت در راستای بدل شدن به کشوری مهم و تأثیرگذار در مناسبات جهانی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم و سپس قرار گرفتن در جایگاه یک ابرقدرت در جهان دوقطبی در اواسط قرن بیستم و نهایتاً بدل شدن به تنها ابرقدرت در جهانی یک قطبی در اواخر قرن بیستم همگی نشان از سرعت این تغییر و تحولات و اهمیت بررسی و توجه به آن هاست. از سوی دیگر برخلاف بسیار از کشورها، هویت این کشور هویتی وابسته به تاریخ نیست، بلکه برساخته نهادهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی زمان حال است؛ به آینده نظر دارد، نه به گذشته.
با این اوصاف، پر بیراه نیست که اگر قرار است جهان امروز را بشناسیم، شناخت تاریخ آمریکا به عنوان کشوری که با اتکا به قدرت ساختار فرهنگی و هنری و نظامی خویش، اراده سیاسی خود را به دیگر کشور تحمیل کرده، ضروری ست.
مهاجران به آمریکا که ساکنان تازه آن را به عنوان یک مستعمره نشین تحت سلطهی بریتانیا تشکیل میدادند، در نیمه دوم قرن هجدهم سر به شورش گذاشتند. شورشی که آن ها نام انقلاب بر آن نهاده بودند و در ابتدا به درگیری میان خود آن ها (استقلال طلبان و وفاداران به بریتانیا)، درگرفت سرانجام آن ها در سال ۱۷۷۸ رسماً علیه بریتانیا اعلان جنگ دادند. هلند و اسپانیا نیز طی چند سال آینده وارد جنگ علیه امپراتوری بریتانیا شدند ؛ اما بنجامین فرانکلین نتوانسته بود کشور فرانسه را به دخالت در این جنگ به نفع امریکا و علیه رقیب سنتی اش متقاعد کند، هیچ بعید نبود انقلاب امریکا که آن روزها وضعیت به سامانی نداشت شکست بخورد؛ اما این گونه نشد و انقلاب به پیروزی رسید.
بی شک در آن هنگام فرانسویان نمیدانستند که به انقلابی کمک میکنند که سرآغاز تشکیل قدرتی جهانی خواهد شد که چند سده بعد خود آن ها و نیز بریتانیا غیرمستقیم تابع آن خواهند بود.
معاهده ی صلح پاریس نهایتاً در سوم سپتامبر ۱۷۸۳ در فرانسه به امضا رسید و ایالات متحده کشوری مستقل شناسانده شد، برخلاف کانادا که مستعمره بریتانیا باقی ماند. پنج سال بعد نیز قانون اساسی آمریکا نوشته و به مورد اجرا گذاشته شد.
اما اولین تأثیرگذاری امریکا در جهان خارج از مرزهایش، در سال ۱۷۸۷ رخ داد که فرانسویان با الهام گرفتن از انقلاب آمریکا، انقلاب کبیر فرانسه را رقم زدند و این نقطه آغاز تأثیرگذاری روزافزون امریکا بر دیگر کشورها بود که پس از افت وخیزهایی سرانجام به تسلط این کشور در جامعه جهانی انجامید.
«سلام اول» آخرین اثر تحقیقی تاریخی باربارا تاکمن به شمار می رود که یک سال پیش از مرگش، در سال ۱۹۸۸ به چاپ رسیده است (تاکمن متولد ۱۹۱۲ بود و ۷۸ سال زندگی کرد)؛کتاب حاضر شرح رخدادهایی است آمریکا در این دوران از سر گذرانده. تاکمن روایت خود را یک سال پس از شروع رسمی انقلاب آمریکا در سال ۱۷۷۶ آغاز می کند.
عنوان زیبا و هوشمندانه کتاب اشاره به لحظهای دارد که حکومت برآمده از دل انقلاب امریکا، برای نخستین بار با واکنشی حاکی از به رسمیت شناخته شدن آن روبه رو میشود. او این مسئله را با روایت جریان حضور کشتی آمریکایی «آندرو دوریا» با پرچم کنگره مهاجران آمریکایی، در ساحل جزیره «اوستاتیوس»، از مستعمرات هلند، آغاز می کند. کشتی آمریکایی چند گلوله توپ به نشانی سلام شلیک می کند و این سلام، با پاسخ مشابه ساحلنشینان این جزیره همراه می شود:
«۱۶ نوامبر ۱۷۷۶ لکه های سفیدی از دود شلیک توپ ها، آنگاه صدای غرش توپ ها، از قلعه محقر جزیره هلندی کوچک سنت اوستاتیوس در هند غربی برخاست و بر بالای دریای فیروزه فام به جولان درآمد. توپ خانه قلعه اورانژ جواب سلام کشتی آمریکایی اندرو دوریا به بندر بیگانه را می داد و کشتی با پرچم راه راه سرخ و سفید کنگره آمریکا بر فراز دکلش به لنگرگاه نزدیک می شد. سنت اوستاتیوس با صدای کوتاهش اولین مقام رسمی بود که به بزرگ ترین رویداد قرن درود می فرستاد: ظهور دولت تازه ای که مسیر تاریخ را عوض می کرد...»
به این ترتیب باربارا تاکمن به شکلی زیبا و تصویری با شلیک این توپخانه و اولین سلام (سلام اول / عنوان کتاب) به پرچم کنگره امریکا که بر فراز کشتی به اهتزاز درآمده، یکی از بهترین کتاب ها در مورد تاریخ آمریکا و انقلاب را آغاز می کند. این حرکت، شروع به رسمیت شناخته شدن انقلاب مهاجران آمریکایی از سوی کشور هلند برای کسب استقلال در این سرزمین است که در عرف بین المللی به معنای پایان احاطه بریتانیا بر امریکا، به عنوان مستعمره نشینی وابسته، از سوی هلند محسوب میشود.
باربارا تاکمن به عنوان تاریخ نگاری صاحب سبک، در این کتاب دایره وسیع دانستههای خود را پشتوانه پژوهشی غنی قرار داده که با زبانی روایی و مستند، به شکلی خواندنی و جذاب، اما به شکلی غیرخطی، خواننده را به دوران انقلاب آمریکا میبرد و تصویری زنده از آن روزگار را پیش روی او قرار می دهد.
روایت غیرخطی و تودرتوی تاریخ در این کتاب که با شکستن زمان و مکان به سبک روایتهای مدرن داستانی همراه است. اگرچه باعث شده خواندن کتاب نیازمند پیش زمینه هایی از تاریخ انقلاب آمریکا باشد و درواقع خواننده نیاز دارد از کلیت اتفاقات و روند آگاهی داشته باشد. اما این نه یک نقطه ضعف بلکه حسنیست که «سلام اول» را از دیگر روایتهای تاریخی مستند و برخوردار از لحن داستانی ممتاز میکند.
این تمهید متن نوشته شده توسط تاکمن را تا مرز اثر تاریخی هنرمندانهای که از ظرافتهای فرمی روایت برخوردار است، بالا میبرد. از سوی دیگر باید توجه داشت که ارائه این حجم زیاد از جزئیات دقیق یک رخداد تاریخی که در لایههای گوناگون آن جریان دارد و درواقع قرار است خواننده را به تحلیل و دریافتی عمیق و تازه از این برهه از تاریخ امریکا رهنمون سازد، خواه ناخواه نیازمند برخورداری از پیش زمینه هایی لازم از دانستگی درباره تاریخ انقلاب امریکاست.
پس چه باک! مخاطبی که میخواهد از لذت خواندن این اثر ارزنده تاریخی بهرهمند شود، باید با کسب پیش زمینه های لازم مطالعه این اثر را شروع کند. درواقع تاکمن با کتاب خود نشان میدهد روایت تاریخی حتی به صورت مستند – داستانی میتواند اثری فکری و برخوردار از مایههای غنی اندیشگی باشد. بنابراین مخاطب تاکمن در این کتاب فردی است که از اطلاعات قابل قبولی درباره این انقلاب برخوردار و خواهان آن است که بخش های کمتر کاویده شده این ماجرا و جزییات گوشههای پنهان آن را دریابد. دانستههایی که به طور مستقیم و غیرمستقیم میتوانند دلالت بر پارهای مسائل این روزگار داشته باشند.
برای نمونه نویسنده در ابتدای کتاب به این نکته اشاره میکند که دولت بریتانیا از سال ۱۷۷۴ میلادی تجارت سلاح و مهمات و تجهیزات را به این مستعمرهها منع کرده است؛ درواقع آمریکا توانایی ساخت هیچ نوع سلاحی را ندارد و از تکنولوژی های آن بی بهره است. در مقاطعی از این جنگ آن ها مجبورند انگشت شمار فشنگهای خود را برای زمانی نگه دارند که دشمن به چند قدمی آن ها رسیده، حتی کار به جایی میکشد که تنها سلاح آن ها برای حمله به دشمن قنداق تفنگهایشان میشود. براین اساس خواننده با این پرسش روبه رو میشود آیا قرار گرفتن در چنین تنگنایی و دست نیاز دراز کردن به سوی مستعمرات دیگر برای تهیه ابتدایی ترین نیازهای تسلیحاتی عاملی نبوده که در ناخودآگاه جمعی مردمان این کشور میل بدل شدن به بزرگ ترین قطب دارنده و سازنده سلاح در دنیا شکل بگیرد؟
سلام اول سرشار از جزئیاتی است که چنین کدهایی را پیش روی مخاطب قرار میدهد؛ تا از گذشته پلی به زمان حال زده و به دریافتهایی نو درباره پارهای مسائل درباره این ملت برسد.
شرح چگونگی استقلال طلبی آمریکاییان برای ایجاد یک کشور مستقل و تاریخ سیاسی انقلاب آمریکا و مناقشات با کشورهای اروپایی، در این کتاب در ۳۵۶ صفحه و دوازده فصل تنظیم و تألیف شده است و با ترجمه ای درخور ستایش از حسن افشار به فارسی درآمده و نشر ماهی نیز به شکلی آبرومندانه و فراتر از استانداردهای رایج نشر در ایران آن را منتشر کرده است.
«استقلال ایالات متحده آمریکا را اولین بار اینجا یک خارجی به رسمیت شناخت»، «کوه طلا»، «گدایان دریا - رشد هلندی ها»، «بزرگ ترین دیوانگی دنیا - نیروی دریایی آمریکایی»، «دزد دریایی - قهرمان بالتیمور»، «هلندی ها و انگلیسی ها: یک جنگ دیگر»، «آدمیرال رادنی وارد می شود»، «دخالت فرانسه»، «حضیض انقلاب»، «با یک نبرد جانانه آمریکا از آن ما خواهد شد»، «لحظه سرنوشت ساز» و «فرصت آخر – نبرد یورک تاون» عناوین فصل های این کتاب را میسازند.
تاکمن در این کتاب برای روشن ساختن فضای حاکم بر مناسبات آن دوران؛ به معرفی وضعیت کشور مستعمراتی هلند پرداخته و چگونگی فعالیت و رشد مستعمرات این کشور را شرح می دهد. این روایت در ادامه با چگونگی شکل گیری نیروی دریایی از سوی مهاجران آمریکایی نیز همراه می شود و سرانجام به شروع منازعه میان انگلستان و هلند بر سر نوع مراوده با مستعمره نشینان امریکا نیز عنایت میشود.
ماجرای اختلافات و نزاع های نظامی میان این دو کشور صاحب مستعمره در آمریکا و همچنین نقشی که فرانسه در مبارزه با انگلیس برای به دست آمدن استقلال در آمریکا بازی می کند و زمینههای فکری و فلسفی توأم با آن تا رسیدن به نتیجه قطعی و کسب استقلال توسط مهاجران آمریکایی از مضامین دیگر فصول کتاب هستند.
بیشک «سلام اول» با توجه به روایت جذاب و هنرمندانه تاکمن و دانش حیرت انگیز او در رابطه با جزییاتی تاریخی از این دوره که بدان ها کمتر توجه شده و یا حتی برخی از دید دیگران پنهان مانده، به کتابی بسیار مهم و گیرا در زمینهی تاریخ انقلاب آمریکا بدل شده است. تاکمن استادانه به تاریخ نویسان نشان میدهد که چگونه میتوان اطلاعات مورد نیاز و ارزشمند را باوجود جزئینگرانه بودن میتوان از میان اطلاعات بیفایده استخراج کرد و آن ها را به گونهای در تار و پود یکدیگر تنید که روایتی قدرتمند و برخوردار از بافت محکم برای مخاطب تدارک دید.
مخاطب این کتاب زمانی که آن را همراه با حسرت تمام شدن بر زمین میگذارد، بیشک از اطلاعات بسیار ارزشمندی درباره آن روزگار برخوردار میشود از نبردهای دریایی، انواع کشتی های جنگی، نوع تسلیحات و تاکتیک های رزمی آن روزگار تا تاریخ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورهای هلند و انگلستان و حتی اسپانیا و بالأخص اطلاعاتی گسترده درباره حیات سیاسی و اجتماعی مردم آمریک.
روایت غیرخطی این تاریخ و کیفیت پازل وار جزییات آن که درنهایت با نشستن در کنار هم تابلویی زیبا و دقیق از این دوره تاریخی پیش روی خواننده قرار داده است. تاکمن خواننده را به لایههای زیرین رخدادهای تاریخ انقلاب امریکا میبرد و نشان می دهد در پس ظاهر این رخدادهای چگونه یک ملت متولد می شود و نگاه از درون و بیرون به آن چگونه است.
* معرفی کتاب از الفِ کتاب