سرچشمه های آرامش

دنیا مدام در حال پیشرفت است و  فنّاوری دست‎ساخته انسان کوشیده وسایل راحتی و آسایش او را فراهم کند، اما آیا واقعا این طور بوده؟ هرچه جهان پیش رفته و ابزار و امکانات انسان بیشتر شده به آسایش و آرامش بیشتری هم دست یافته است؟ 

 

از جنبه‎هایی شاید این گونه باشد، اما این تنها ظاهر ماجراست، چراکه در درون حکایت چیز دیگری‎ست. شاید انسان امروز وسایل و امکانات بیشتری داشته باشد که به او امکان این را می‎دهد که جنبه‎های بیرونی زندگی‎اش را به راحتی رتق وفتق کند، اما به لحاظ درونی ماجرا از حقیقت دیگری حکایت دارد. انسان امروز انسانی‎ست که بیش از هر زمان دیگری تک‎ افتاده و احساس تنهایی می‎کند و از همین جهت بیش از هر زمان دیگری دچار اضطراب و عدم آرامش درونی ست.

 

لابد شما هم به این مسئله برخورده اید که وقتی یک اثر هنری (مثلا فیلم یا رمان) درباره انسان امروز ساخته می‎شود، اغلب صاحب نظران زمانی آن را متضمن حرف هایی اساسی می‎دانند که از انسان مدرن در این روزگار و اضطراب ها و ناآرامی های درونی‎اش سخن می‎گویند.

 

در این روزگار بیش از هر زمان دیگری رفتن به سراغ روان‎پزشک و روان کاو برای پیدا کردن چاره افسردگی‎ها و ناآرامی‎های زمانه رایج شده. اما آیا این قسم مسائل که ریشه در علم و دانش روز دارند توانسته‎اند چاره کار او باشند یا اینکه بر عمق در افزوده‎اند؟ این حقیقتی انکارناپذیر است که انسان مدرن بیش از هر زمان دیگری از دین غافل شده است و هرچه بر زمین مسلط‎تر شده از آسمان ها غافل مانده است. حقیقت اینجاست چه این فرض را بپذیریم و چه نپذیریم، پیشرفت‎های علمی تنها مرهمی بر دردها و پاسخی بر نیازهای بیرونی انسان بوده اند و در زمینه مهار اضطراب‎ها و ناآرامی‎های درونی انسان توفیق چندانی نداشته اند.

 

 

کتاب «سرچشمه های آرامش» نوشته سید محمد شفیعی مازندرانی اثری‎ست در حوزه تربیت و روان شناسی اسلامی که با توجه به این فضا و در راستای پاسخ‎گویی به مشکلات درونی انسان امروز نوشته شده است. نویسنده کتاب حاضر با اشاره به عجز علم و پیشرفت در مهار اضطراب آدمی، معتقد است آرامش متاعی گرانبهاست که در هر بازاری آن را نمی‎توان یافت و غیاب آن در این روزگار، باعث شده است که اهمیت آن بیش از پیش آشکار شود. 

 

شفیعی معتقد است رسیدن به آرامش تنها از مسیر درست آن ممکن و میسر است و به همین دلیل کتاب حاضر کوشیده در این زمینه به تبیین شصت عامل آرامش بخش از منظر اسلام و روانشناسی اسلامی به شکلی موجز و مختصر بپردازد. «در روانشناسی اسلامی حقایقی به چشم می خورد که علوم روان شناختی بشری را توان دست یازیدن به آن ها نیست؛ زیرا روح بشر، به گونه ای بایسته مورد شناسایی بشر قرار نگرفت و در آینده نیز این چنین خواهد بود و تنها خدا و آیین آسمانی مکتب انبیا از هویت آن آگاه اند.» 

 

او در بخش آغازین کتاب با عنوان اعجاز ایمان به تبیین و تعریف مفهوم اضطراب و نگرانی پرداخته و آن را در تقابل با حس آرامش قرار داده: «حالت مقابل آرامش خاطر و اطمینان نفسانی، همان است که از آن تحت عنوان نگرانی یاد می‎کنیم و یادآور می‎شویم که اضطراب و دغدغه خاطر بر دو گونه است: 

۱- اضطراب مثبت و مفید؛

۲- اضطراب منفی و زیان‎بار.

تفاوت میان دو گونه اضطراب فوق، این است که اضطراب از نوع اول انگیزه روی آوردن به کار و تلاش است و این چنین نگرانی نیروبخش و کارآمد است و برعکس اضطراب از نوع دوم عامل اختلال توانمندی‎های روحی، جسمی و باعث کاهش توانایی‎‎های فکری و جسمی است.» 

 

با این پیش‎فرض‎ها در ادامه شصت عاملی که در انسان می‎تواند ایجاد احساس امنیت کرده و اضطراب های زندگی را از او دور سازد، در کتاب معرفی شده و موردتوجه و بررسی قرارگرفته اند. شفیعی مازندرانی در کتاب خود اهمیت بسیاری برای جنبه درونی آرامش قائل است، یعنی آن بخش باعث احساس اطمینان آرامش قلبی ست و از اعماق درونی انسان نشأت می‎گیرد و عدم وجود آن می‎تواند به شکل افسردگی‎های اضطراب‎آور جلوه کند که  منبع بسیاری از ناهنجاری هاست، بنابراین اگر قرار است آرامش و اطمینان قلبی شکل بگیرد، درمانی جز ایمان به خدا ندارد. 

 

به این ترتیب نویسنده در ۲۶۱ صفحه، به سراغ شصت عامل به عنوان عواملی که سرچشمه‎های آرامش بخش محسوب می شوند رفته است. عواملی همچون: ایمان به خدا؛ اقامه نماز؛ ذکر، دعا و نیایش؛ قرائت و استماع آوای قرآن، استماع احادیث معصومین، دست‎یابی به حالت یقین، زهد ورزی، ازدواج؛ تفریح و تفرج؛ ورزش؛ سیروسفر؛ توبه؛ توکل؛ پارسایی؛ توسل؛ ایثار و نوع‎دوستی؛ نترسیدن از مرگ؛ خنده؛ ولایت اهل بیت؛ چشم‎پوشی؛ حلم و خویشتن‎داری و...

 

شیوه کار نویسنده به این شکل است که در مورد هر یک از این موارد، پس از ذکر عنوان، ابتدا به شرح و توضیح و تبیین آن مورد از منظر قرآن ، سنت، روایات و احادیث اهل بیت علیهم السلام پرداخته و در این زمینه گاه از اشعار شاعران به نام ایرانی کمک می‎گیرد و در این میان از دیدگاه چهره‎های به نام از میان دانشمندان و صاحب‎نظران نیز غافل نشده در صورت لزوم از آن ها نیز بهره می‎گیرد او همچنین به فراخور بحث به سراغ مصادیق عینی این تأثیرگذاری نیز رفته و بعضا به نقل قول هایی از متون گوناگون نیز می‎پردازد.

 

منابع نویسنده در این زمینه که در متن کتاب مورداشاره قرار گرفته و در انتها نیز فهرست شده‎اند هفتادوشش عنوان از کتب مهم و مرجع در زمینه علوم دینی، قرآن و حدیث و یا روان‎شناسی هستند که نویسنده در جای جای کتاب به فراخور بحث به آن ها ارجاع داده است.

 

خواننده این کتاب در کنار راه‎کارهای کسب آرامش بدین نکته ‎نیز رهنمون می‎شود که زندگی بدون مشکل وجود ندارد، اگرچه حجم آن در این سال و زمانه زیاد شده باشد. بنابراین یکی از سرچشمه های آرامش، توجه به فلسفه وجود برخی از مشکلات و ناکامی‎های و شکست‎ها در زندگی است، رویکرد دشواری‎ها گاهی به منظور امتحان الهی است، چنان که گاهی به عنوان بازتاب اعمال و عکس العمل کارهای ناروا هستند و گاهی جهت بالا رفتن درجات انسان در پیشگاه خدا پیش روی انسان قرار می‎گیرند. 

 

زندگی که قرار باشد بی هیچ مشکلی پیش برود، زندگی تخت و ملال انگیزی خواهد بود، در چنین احوالی ست که انسان با آگاهی عجز خویش ضرورت نزدیکی به خدا و سیراب شدن از منابع اصلی آرامش که در این کتاب از منظر دینی به شصت مورد آن اشاره شده، با تمام وجود احساس می‎کند.

*معرفی کتاب از الف