تاثیر فرهنگ بر انسان و طبیعت

درباره کتاب:

کلمه فرهنگ یکی از آن واژه های بسیار متداولی ست که اغلب بی آنکه بدانیم معنای صحیح و واقعی آن چیست در طول شبانه روز بارها و بارها به اشکال گوناگون و در موقعیت های مختلف از آن استفاده می کنیم. دریافت ما از فرهنگ دریافتی ست حاصل تصوری غلط و یا در بهترین حالت ناقص یا بسیار فروکاهش یافته. این درحالی ست که فرهنگ از بار معنایی بسیار گسترده و عمیقی برخوردار است و در مجموع چیزی ست که ماهیت آن در شکل کلان بی آنکه بدانیم زندگی ما را از جنبه های مختلف تحت تاثیر خود قرار داده است.

در چنین شرایطی وقتی قرار است کتابی به تاثیر فرهنگ بر انسان و طبیعت بپردازد، طبیعی ست اولین گام نویسنده باید زدودن تصورهای ناقص یا غلط از فرهنگ و تبیین معنای درست آن، از ابعاد مختلف به ویژه از منظر زبانی و حتی از جنبه بار معنایی لغوی‎اش، برای مخاطب باشد.

این همان کاری ست که دکتر سکندر امان اللهی بهاروند در ابتدای کتاب خود بدان عنایت تام داشته است. بخش اول کتاب (که دربرگیرنده سه فصل آغازین آن است) به این امر مهم اختصاص داده است.

نویسنده در فصل نخست می کوشد معنا و مفهوم لغوی این واژه را به خواننده ارائه کرده و برای او تبیین سازد. از این منظر نه تنها معنای آن را از فرهنگنامه های گوناگون استخرج کرده و بیان می کند، بلکه به تبارشناسی و ریشه یابی این واژه به خصوص در نوشته های فارسی دری و پهلوی می پردازد.

فصل دوم به بررسی فرهنگ از منظرهای گوناگون در علوم اجتماعی اختصاص یافته است، از این رو نویسنده در تلاش است مفهوم فرهنگ را از منظر تشریحی و توصیفی، تاریخی، هنجاری، روان شناختی ، تکوینی و حتی تعریف های ناقصی که از آن شده ارائه شده بررسی کرده و پیش روی مخاطب قرار دهد.

بهاروند در فصل سوم به سراغ ماهیت و کارکردهای فرهنگ می رود. او در این فصل از غیرغریزی بودن فرهنگ سخن می گوید؛ با این باور که کسی با فرهنگ زاده نمی شود، بلکه فرهنگ پدیده ای اکتسابی و آموختنی ست. از این رو فرهنگ زاده و نتیجه تعامل انسان با محیط اطراف است و عامل بقای او.

پس از تبیین مفاهیم بنیادین در بخش نخست کتاب حاضر، کتاب کار اصلی نویسنده آغاز می شود، چرا که او با تدارک دیدن پیش زمینه های مختلف خواننده را آماده درک مطالبی کرده پس از این در بخش دوم کتاب مطرح می شود و در مجموع از جنبه های گوناگون به فرهنگ و تاثیر آن در شیوه زیست آدمی و پیامدهایی که داشته مورد توجه قرا می دهد.

بخش دوم کتاب تنها فصل چهارم را در بر می گیرد که در آن نویسنده با رویکردی تحلیلی و تاریخی به منشا فرهنگ در طول تاریخ عنایت دارد، نویسنده با رویکردی علمی ساختار بدنی انسان و نقش آن در پیدایش فرهنگ را بررسی می کند.

بخش سوم (فصل پنجم تا نهم) نگاهی دارد به پیدایش فرهنگ و سیر تکامل آن. نویسنده انسان های اولیه را آغازگران فرهنگ عنوان می کند، نخستین بارقه های فرهنگ زمانی خودنمایی می کنند که زندگی انسان رفته رفته از شکل حیوانی آن فاصله گرفته و در نهایت از آن منفک می شود. نویسنده در این بخش با رویکردی تاریخی و تحلیلی می کوشد سیر جدایی و پیشی گرفتن گرفتن انسان را از دیگر موجودات بررسی کند. انفکاکی که نمود بارز آن را در در اختراع ابزاری که برای بقا اختراع کرده و نوع زیست جمعی انسان می توان مشاهده کرد. در این راستا در فصل ششم به دوره نوسنگی و میانه سنگی می پردازد، فصل هفتم به انقلاب شهر نشینی و فصل هشتم به انقلاب صنعتی و رخ دادهای پس از آن اختصاص یافته است.

فصل آخر کتاب یکی از کلیدی ترین فصول آن محسوب می شود چرا که نویسنده می کوشد جمع بندی خود را از پیامدهای کلی تکامل فرهنگ به نمایش بگذارد. این که فرهنگ پدیده‎ای‎ست متفاوت که از قوانین خاصی تبعیت می کند و تاثیری شگفت و عمیق بر زندگی انسان داشته و خواهد داشت که سرانجام آن برکسی معلوم نیست. تاثیری که گاه مثبت بوده و گاه منفی، یعنی از یک جنبه تشکیل نظامهای اجتماعی، آموزش و تربیت، پوشاک، تغذیه و درمان و .... را در پی داشته و از دیگر سو بر تولید سلاح های کشتار جمعی و دگرگونی و تخریب محیط زیست انجامیده است.

سخن آخر اینکه باید اذعان داشت که نویسنده محتوایی را که در نظر داشته در قالب و ساختاری مدون و علمی در این کتاب مطرح کرده و پیش برده است. نثر کتاب برخلاف اغلب متون علمی که خشک و غیر منعطفند، روان و خواندنی است و از این رو نقشی به سزا در ارتباط با مخاطب دارد. گذشته از اینکه چقدر با برخی از جنبه های محتوایی مطرح شده در کتاب و رویکرد علم محور نویسنده در بررسی و تحلیل فرهنگ و پیامدهایش از گذشته های دور تا امروز، موافق باشیم یا نه، نمی توان منکر روش علمی نویسنده در انجام پژوهش و ساختمان دقیق آن شد که نقشی تعیین کننده در زمینه درک مباحث کتاب دارند.

ناشر در معرفی کتاب آورده است:

«انسان از زمانی که وارد مرحله فرهنگ سازی شد به صورت برجسته ترین و برترین موجود در جهان درآمد. حال این پرسش مطرح است که چرا انسان از بین تمام موجودات زمین وارد فرهنگ سازی شده است؟ برای پاسخ به این پرسش لازم است ویژگی های جسمی (بدنی) انسان را که مایه فرهنگ سازی شده اند شناسایی کنیم. بررسی های انسان شناسی جسمی نشان می دهد که انسان دارای سه ویژگی اساسی است که در فرهنگ سازی دخالت دارند. این ویژگی ها عبارتند از: مغز پیشرفته و پیچیده، وضعیت پنجه دست که قدرت گیرندگی و نگه داری اشیا را دارد، و بالاخره دستگاه صوتی پیشرفته که لازمه زبان گفتاری است.
تکامل فرهنگ یا «شیوه زیست انسانی» پیامدهای بی شمار و شگفت آوری داشته که نه تنها بر جسم و ذهن و دانش انسان تاثیری ژرف داشته، بلکه محیط زیست و کل طبیعت را نیز به شدت تحت تاثیر قرار داده است.»

* معرفی کتاب از الف کتاب