رفقای خیالی

انتشار نامه‎های و یا یادداشت های شخصی نویسندگان در ایران و جهان سابقه‎ای طولانی دارد، به خصوص وقتی نویسنده آن نامه‎ها دارای شهرت بوده و پیرامون او کنجکاوی بسیار باشد. در مورد برخی از نویسندگان کم و کیف نامه‎های‎شان به گونه ای‎ست که آن ها را در زمره‎ی آثار ادبی‎شان جای می‎دهد و از همین رونیز این در مجموعه آثارشان جای گرفته و حتی موردسنجش و بررسی نیز قرار می‎گیرند. البته نباید از این نکته غافل شد که کیفیت این نامه‎ها، بسته به نویسنده و گیرنده‎ای که دارند متفاوت است.

با این اوصاف بدیهی است که وقتی دو طرف این نامه‎نگاری‎ها خود نویسنده باشند، حاصل کار قابل کامل و برخوردار از نکات قابل توجهی خواهد بود. «رفقای خیالی» عنوان کتابی است حاصل نامه نگاری های شخصی «پل استر» و «جی. ام. کوئتسی»، دو نویسنده ادبی مطرح جهان، اولی آمریکایی و دومی اهل افریقای جنوبی است که با ترجمه خجسته کیهان و به همت نشر افق روی پیشخوان کتاب فروشی ها قرارگرفته است. 

خجسته کیهان ازجمله مترجمان است که تجربه برگردان آثار گوناگونی از پل استر به فارسی را در کارنامه خود ثبت کرده است و از این منظر احاطه و اشراف خوبی به جزییات و ریزه‎کاری‎های ذهنی او دارد و با این حساب گزینه مناسبی برای ترجمه این کتاب محسوب می‎شود که طبق روال دیگر کتاب‎هایی که نشر افق از پل استر به فارسی منتشر کرده، با خرید حق نشر (کپی رایت) این اثر (با رضایت هر دو نویسنده) در ایران همراه بوده است. 

نخستین نامه این مجموعه در تاریخ ۱۴-۱۵ ژوئیه ۲۰۰۸ توسط جی. ام. کوئتسی نوشته شده و آخرین نامه نیز در ۲۹ اوت ۲۰۱۱ توسط جی. ام. کوئتسی نوشته شده در متن این نامه ها موضوعات گوناگونی از ورزشی، ادبی، سیاسی و اجتماعی مختلفی محور صحبت قرارگرفته اند که می تواند بازگوکننده دیدگاه‎های مختلف آن ها باشد. البته هم پل استر و هم جی. ام. کوئتسی در نامه‎های خود از سلایق و مسائل شخصی خود هم گهگاه سخن گفته اند. کتاب سرشار است از یادآوری خاطرات دوران کودکی و جزئیاتی مسائل گوناگون. پل استر آمریکایی و کوئتسی اهل آفریقای جنوبی، در دو جغرافیای مختلف با فرهنگ‎های متفاوت به دنیا آمده و زندگی کرده‎اند؛ ای این منظر تفاوت‎های میان آن ها بسیار است اما می کوشند که با شکل دادن به رفاقتی میان خود به طرح مسائل درونی و چه بسا درد دل های خود بپردازند.

کوئتسی دریکی از نامه هایش می‎نویسد:«مدتی بود به رفاقت فکر می کردم، اینکه دوستی چگونه ایجاد می شود، چرا مدت ها ادامه می یابد (بعضی از دوستی ها ) بسیار بیشتر از علاقه ی پرشوری که گاه (به خطا) گمان می رود، تقلید کمرنگی از آن باشد. خیال داشتم برایت نامه ای درباره همه این ها بنویسم، در آغاز با بیان این دیدگاه که دوستی در زندگی اجتماعی، به ویژه در دوران کودکی، برایمان چقدر ارزشمند است.»

و پل استر در جواب می‎نویسد:« این موضوعی است که سال ها فکر مرا به خود مشغول کرده. نمی توانم بگویم نسبت به رفاقت موضع روشنی دارم، ولی شاید در پاسخ به نامه ات (که گردبادی از افکار و خاطره ها را در من برانگیخت)، زمانش رسیده بکوشم آن را با وضوح بیشتری بیان کنم.»

هرچند که پل استر چهره ای مشهور در ایران محسوب می‎شود و جی. ام. کوئتسی نیز به واسطه کسب جایزه نوبل چهره‎ی کم وبیش آشناست؛ اما جای خالی مقدمه ای در ابتدای کتاب هرچند کوتاه، در رابطه با این نامه ها و نویسندگانشان احساس می‎شود. این درست که خواننده با خواندن متن می‎تواند به دلایل این مسئله پی برده و با دغدغه های آن ها همراه شود؛ اما برای مخاطبی که بدون پیش زمینه ذهنی کتاب را به دست می‎گیرد، چنین مقدمه‎ای از ضرورت بسیار برخوردار است.

این دو نویسنده که تا پیش از شروع این نامه نگاری ها آشنایی‎شان با یکدیگر دورادور و از خلال آثار و یا شنیده هایشان درباره یکدیگر است، در طی این نامه نگاری ها به چنان درک متقابل و نزدیکی به هم می‎رسند که از درونی ترین احساسات و دیدگاه هایشان با یکدیگر سخن بگویند. 

در روزهایی که رژیم اشغالگر اسرائیل مشغول قتل و عام مردم بی‎پناه فلسطین است، اشاره به بخش‎هایی از این کتاب که به اسراییل از نگاه این دو نویسنده (در چند نامه) اشاره دارد، خالی از لطف نیست. در صفحه ۱۷۱ و  در تاریخ ۱۰ مه ۲۰۱۰، پل استر به جی. ام. کوئتسی نوشته است:

«جان عزیز، ما از کشور شکنجه بازگشته‎ایم همه تشویش‎هایی که از بازگشت به اسراییل بعد از سیزده سال داشتم با آنچه دیدم و شنیدم و احساس کردم تحقق یافت. بااینکه در سال ۱۹۹۷اوضاع خوب نبود حالا به مراتب بدتر شده است... این تراژدی ازاین رو هولناک تر است که در یکی از زیباترین کشورهای جهان روی می‎دهد و در پس همه این ها جنون، نفرت و مرگ امید... ظاهر همه از وضع مملکت خسته و به شدت دل زده اند... وحشت اسراییلی ها را کور کرده ...وحشت آنها را به خود مشغول و مانند دیوار از مابقی دنیا جدا می سازد.»

* معرفی کتاب از الفِ کتاب