اسباب‌بازی‌های حسی نقش مهمی در حمایت از کودکان مبتلا به طیف اوتیسم دارند. این اسباب‌بازی‌ها به‌طور خاص برای تحریک حواس پنجگانه و فراهم کردن ابزاری سالم و طبیعی برای اکتشاف و بازی کودکان طراحی شده‌اند. برخی از کودکان و نوجوانان مبتلا به اوتیسم (یا بدون آن) از بازی با این اسباب‌بازی‌ها لذت می‌برند زیرا ممکن است آن‌ها را آرام کند، تسکین دهد یا اثر آرامش‌بخشی را که به دنبال آن هستند، برایشان فراهم کند.

درک اهمیت اسباب‌بازی‌های حسی و تأثیر حواس پنجگانه برای درک بهتر ارزش آن‌ها در حمایت از افراد مبتلا به اوتیسم ضروری است. در این مطلب به بررسی اسباب‌بازی‌های حسی و فواید و کاربرد آن‌ها در کودکان اوتیستیک می‌پردازیم.

اسباب‌بازی‌ حسی چیست؟

بازی‌های حسی بخشی حیاتی از رشد اولیه در دوران کودکی است. این بازی‌ها به کودکان کمک می‌کند تا دنیای اطراف خود را از طریق حواس پنجگانه یعنی لامسه، بینایی، شنوایی، بویایی و چشایی کشف کنند. با اینکه اصطلاح «اسباب‌بازی‌های حسی» اغلب تصاویری از وسایلی با رنگ‌های روشن برای کودکان را تداعی می‌کند، اما واقعیت بسیار متنوع‌تر است. این اسباب‌بازی‌ها می‌توانند شامل اسباب‌بازی‌های چرخان، اسباب‌بازی‌های نورانی و اسباب‌بازی‌های کششی یا نرم باشند. در واقع، صرف نظر از سن یا تیپ عصبی، برای هر کودک یا حتی بزرگسالی یک اسباب‌بازی حسی وجود دارد. اسباب‌بازی‌های حسی برای کودکانی که دارای تفاوت‌هایی در پردازش حسی و شناختی‌اند، راهی فوق‌العاده برای درگیر کردن و تحریک حواس به شمار می‌رود.

کودکان اوتیستیک

نمونه‌ای از کودکان دارای تفاوت در پردازش حسی و شناختی که در بالا ذکر شد، کودکان دارای اوتیسم یا کودکان اوتیستیک‌ هستند. اوتیسم بر نحوه‌ی تجربه و تعامل کودکان با جهان تأثیر می‌گذارد. این اختلال یک واگرایی عصبی و ناتوانی مادام‌العمر است. افراد اوتیسمی با یکدیگر متفاوت‌اند. اما در نحوه‌ی تفکر، احساس و ارتباط برقرار کردن، تفاوت‌های چشم‌گیری با افراد غیر اوتیسم دارند.

کودکان اوتیستیک ممکن است مفاهیم مختلف را احساس کنند و نسبت به افراد غیر اوتیسم به آن‌ها واکنش متفاوتی نشان دهند. ممکن است معاشرت با دیگران را گیج‌کننده یا خسته‌کننده بدانند و در مکان‌های پر سر و صدا یا شلوغ دچار سردرگمی شوند. ممکن است علایق شدیدی داشته باشند، نظم و مرتب بودن را ترجیح دهند و از حرکات یا اعمال تکراری برای آرام کردن خود یا ابراز شادی استفاده کنند. همچنین ممکن است ناراحتی خود را پنهان کنند تا با دیگران سازگار شوند که این امر می‌تواند منجر به بروز بیماری روانی شود.

اسباب‌بازی‌های حسی و اوتیسم

کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب اختلالاتی را در حواس پنجگانه‌ی خود تجربه می‌کنند که می‌تواند به طرق مختلف بروز کند. این اختلالات حسی می‌توانند بر نحوه‌ی درک و تعامل کودک با محیط خود تأثیر بگذارند و منجر به ایجاد چالش‌هایی در پردازش و تنظیم حسی شوند. این اختلالات یا حساسیت‌ها ممکن است شامل افزایش یا کاهش پاسخ‌ها به محرک‌های حسی مانند صداها، نورها، لمس سطوح، بوها و مزه‌ها باشد.

اسباب‌بازی‌های حسی به دلیل تأثیر مثبتشان بر کودکان مبتلا به اوتیسم، در بین والدین و درمانگران محبوبیت پیدا کرده‌اند. این اسباب‌بازی‌ها حواس کودکان را متمرکز کرده و در توجه، تسکین استرس و اضطراب آن‌ها تأثیر مثبت دارد و میزان آرامش، تمرکز و خونسردی آن‌ها را افزایش می‌دهد. اسباب‌بازی‌های حسی با درگیر کردن حواس پنجگانه، فرصت‌هایی را برای کاوش و ادغام حسی کودکان فراهم می‌کنند و به کودکان اجازه می‌دهند تا به روشی لذت‌بخش و معنادار یاد بگیرند و رشد کنند.

اهمیت مشکلات حسی در افراد مبتلا به اوتیسم، با اضافه شدن اختلالات حسی به معیارهای تشخیصی اوتیسم توسط انجمن روانپزشکی آمریکا در سال ۲۰۱۳ به رسمیت شناخته شده است. اسباب‌بازی‌های حسی با ارائه‌ی تجربیات حسی مورد نظر کودکان، به این حساسیت‌ها می‌پردازند و به کودکان حس راحتی و کنترل در محیط می‌دهند.

اسباب‌بازی‌های حسی برای اوتیسم به گونه‌ای طراحی شده‌اند که حواس پنجگانه‌ی کودک (بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی) را تحریک کنند. این اسباب‌بازی‌ها با ارائه‌ی محرک حسی کنترل‌شده، می‌توانند به کودکان مبتلا به اوتیسم کمک کنند تا تجربیات حسی خود را تنظیم کرده و حواس خود را به شیوه‌ای ایمن و حمایتی پرورش دهند. این امر می‌تواند به بهبود پردازش و ادغام حسی کمک کند و منجر به افزایش راحتی و مشارکت در فعالیت‌های روزانه شود.

به طور خلاصه، اسباب‌بازی‌های حسی برای اوتیسم ابزارهای ارزشمندی در حمایت از کودکان طیف اوتیسم به شمار می‌روند. این اسباب‌بازی‌ها با پرداختن به اختلالات حسی این گروه از کودکان و فراهم کردن فرصت‌هایی برای کاوش حسی آن‌ها، می‌توانند تأثیر بسزایی در آرامش، تمرکز و خونسردی در موقعیت‌ها یا رویدادهای مختلف داشته باشند. مزایای اسباب‌بازی‌های حسی فقط مختص به زمان بازی کودکان نیست. زیرا تجربیات حسی آن‌ها را ادغام کرده و توسعه می‌دهند و به رفاه و رشد کودکان مبتلا به اوتیسم کمک می‌کنند.

فواید اسباب‌بازی‌های حسی

اسباب‌بازی‌های حسی، مزایای ذهنی، عاطفی، جسمی و اجتماعی زیادی را برای کودکان طیف اوتیسم فراهم می‌کنند. این اسباب‌بازی‌ها مغز را تحریک کرده و به ایجاد مسیرهای عصبی جدید برای پردازش، درک و واکنش به اطلاعات حسی کمک می‌کنند. اسباب‌بازی‌های حسی به کودکان اوتیسم کمک می‌کنند تا:

1. آرام شوند
2. روی کار خود تمرکز کنند
3. احساسات خود را از طریق خنده و صدا هنگام بازی ابراز کنند
4. به محرک‌ها به روش‌های مثبت‌تری پاسخ دهند
5. مهارت‌های یادگیری اجتماعی را توسعه دهند
6. خودتنظیمی داشته باشند
7. مهارت‌های زبانی ارتباطی خود را توسعه دهند
8. هماهنگی بدن، از جمله هماهنگی دست و چشم را بهبود بخشند
9. یاد بگیرند که چگونه اشیاء را در دست بگیرند
10. مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت خود را توسعه دهند
11. دنیای خود را از طریق آزمایش کشف کنند
12. با دنیای اطراف خود بهتر تعامل کنند

انواع و کاربرد اسباب‌بازی‌های حسی

اسباب‌بازی‌های حسی برای کودکان اوتیسم فوایدی بیش از سرگرمی و بازی دارند. این اسباب‌بازی‌ها می‌توانند ابزار قدرتمندی برای مدیریت چالش‌های حسی و افزایش اعتماد به نفس کودک باشند. نکته‌ی کلیدی در این‌جا، در درک تفاوت بین اسباب‌بازی‌های آرام‌بخش، محرک و تمرکزی و چگونگی سودمندی هر نوع برای کودک نهفته است.

اسباب‌بازی‌های حسی آرامش‌بخش

بسیاری از کودکان اوتیسم حساسیت بیش از حد را تجربه می‌کنند. به این معنی که مناظر، صداها، بوها یا لمس اشیای خاصی را طاقت‌فرسا می‌دانند. این امر می‌تواند منجر به فروپاشی، اضطراب و مشکل در تمرکز شود. اسباب‌بازی‌های حسی آرامش‌بخش، ورودی حسی مناسبی را فراهم می‌کنند که می‌تواند به تنظیم سیستم عصبی و ارتقای احساس آرامش در کودکان کمک کند.

در ادامه به برخی از اسباب‌بازی‌های حسی آرامش‌بخش محبوب اشاره شده است:

·    لحاف‌های سنگین و تشک‌های نرم: تحریک فشار عمیق از لحاف سنگین یا تشک نرم می‌تواند برای کودکانی که اضافه بار حسی را تجربه می‌کنند، فوق‌العاده آرامش‌بخش باشد.

·    اسپینرهای فیجت و گردنبندهای جویدنی: این ابزارهای نامحسوس، به ترتیب ورودی حسی آرامش‌بخشی را برای دست‌ها و دهان فراهم می‌کنند.

·    وسایل کمکی بصری: لامپ‌های فیبر نوری، لامپ‌های گدازه‌ای (lava lamp) و آکواریوم‌های آرامش‌بخش می‌توانند یک تجربه‌ی بصری مسحورکننده و ملایمی ایجاد کنند.

·    هدفون‌های محافظ صدا: که به آن‌ها هدفون‌های نویز کنسلینگ یا حذف نویز نیز می‌گویند، می‌توانند در محیط‌های پر سر و صدا نجات‌بخش باشند و حواس کودک را از محیط پرت کنند.

·    چادرهای مسافرتی: این چادرها فضایی امن برای خلوت کردن و آرامش فراهم می‌کنند.

اسباب‌بازی‌های حسی محرک

برخی از کودکان اوتیسمی حساسیت پایینی را تجربه می‌کنند. به این معنی که برای احساس مشغولیت و هوشیاری، به ورودی حسی بیشتری نیاز دارند. در نتیجه، اسباب‌بازی‌های حسی محرک یا هشداردهنده می‌تواند به آن‌ها در افزایش تمرکز و تنظیم سطح انرژی‌شان کمک کند.

در ادامه به برخی از اسباب‌بازی‌های حسی محرک محبوب اشاره شده است:

·    مینی ترامپولین‌ها و توپ‌های درمانی: این ابزارها ورودی‌های پروپریوسپتیو (احساس عمقی بدن) را فراهم می‌کنند که به کودکان کمک می‌کند حس امنیت و تماس با بدن خود در فضا و همچنین آگاهی بهتری از خود و محیط پیرامون داشته باشند.

·    اسباب‌بازی‌های فیجت چرخان یا لرزان: اسپینرهای فیجت یا سایر ابزارهای دارای عملکرد چرخاننده یا لرزاننده می‌توانند تجربه‌ی حسی تحریک‌کننده‌ای را فراهم کنند.

·    اسباب‌بازی‌های چرخشی آویز و پارچه‌های رنگارنگ: تحریک بصری از اشیاء با رنگ‌های روشن می‌تواند برای برخی از کودکان، محرک و جذاب باشد.

·    آلات موسیقی: نواختن طبل، تمبورین یا سایر سازها می‌تواند راهی سرگرم‌کننده و محرک برای کودکان به منظور کشف صدا باشد.

اسباب‌بازی‌های حسی تمرکزی

گاهی اوقات، چالش کودکان اوتیسم نه در تحریک بیش از حد یا کم، بلکه در مشکل در تمرکز است. در واقع، اسباب‌بازی‌های حسی می‌توانند در افزایش تمرکز و کاهش حواس‌پرتی نیز مفید باشند.

توپ‌ تعادل به عنوان صندلی یکی از محبوب‌ترین اسباب‌بازی‌های حسی تمرکزی است. نشستن روی توپ تعادل می‌تواند عضلات مرکزی را درگیر کند و تمرکز را برای برخی از کودکان بهبود بخشد.

به یاد داشته باشید که هر فرد منحصر به فرد است. بهترین راه برای یافتن اسباب‌بازی‌های حسی مناسب، آزمایش و مشاهده پاسخ‌های فرزندتان است. علاوه‌براین، برخی از کودکان ممکن است بسته به موقعیت از ترکیبی از اسباب‌بازی‌های آرام‌بخش، محرک و تمرکزی بهره‌مند شوند.

کلام آخر

رشد حسی نقش مهمی در کمک به کودکان اوتیسمی برای دستیابی به بالاترین سطح عملکردشان دارد و ابزاری بهتر از اسباب‌بازی‌های حسی نمی‌تواند در این زمینه یاری‌رسان باشد.

هنگام انتخاب اسباب‌بازی‌های حسی برای کودکان، در نظر گرفتن ایمنی، دوام و ترجیحات آن‌ها مهم است. نحوه‌ی تعامل کودک با اسباب‌بازی‌های مختلف را مشاهده کنید و در صورت نیاز آن را تطبیق دهید. به یاد داشته باشید، هر فرد منحصر به فرد است و آن‌چه برای یک کودک مفید است ممکن است برای کودک دیگری مفید نباشد. با ارائه‌ی انواع مختلفی از اسباب‌بازی‌های حسی متناسب با سن کودک، می‌توانید از نیازهای حسی او پشتیبانی کرده و به رشد و ارتقای سلامت او کمک کنید.

منابع: autismcommunitystore , abtaba , headstartaba