تبصره ۲۲ رمان طنزی از نویسنده امریکایی جوزف هلر است که در سال ۱۹۶۱ منتشر شد. موضوع آن حول شخصیتی به اسم فرمانده جان یوسریان و روایت تلاش‌های ناامیدانه او برای زنده‌ماندن است. یوسریان کل جنگ را به عنوان حمله شخصی تعبیر می‌کند و معتقد است نظامیان عمداً سعی دارند او را به استقبال مرگ نابهنگام بفرستند. بنابراین، بخش زیادی از داستان کتاب به یافتن روش‌های خلاق برای فرار از مأموریت خود می‌گذرد.
تبصره ۲۲ یکی از مقررات عجیب و رمزآلود نیروی هوای ارتش است که بنابر آن، مردی که با میل خود به انجام مأموریت‌های جنگی خطرناک ادامه دهد دیوانه است؛ اما اگر برای خلاص‌شدن از چنین مأموریت‌هایی درخواست رسمی ارائه دهد، ثابت می‌شود که عاقل است و بنابراین با رد شرط دیوانگی، صلاحیت معافیت از خدمت ندارد.
اصطلاح تبصره ۲۲ در زبان انگلیسی به موقعیت مسئله‌‌داری اطلاق می‌شود که در آن تنها راهکار از سوی شرایط درون‌زاد مسئله رد می‌شود. چنین موقعیت‌هایی بن‌بست کامل‌اند و هیچ گریزی از آن‌ها وجود ندارد. جان یوسریان در این رمان مهیج در چنین وضعیت سیاه سوررئالیستی به دام افتاد که در بین منتقدان بحث‌های زیادی درباره آن درگرفت.
تبصره ۲۲ به‌سبک کمدی سیاه به مفاهیم مرسوم قهرمانی پشت می‌کند تا جنگ را در زمینه گسترده‌تری از عوامل روان‌شناختی، جامعه‌شناختی و اقتصادی قرار دهد. به‌شکل خنده‌داری، بینش‌های طرح‌شده در رمان بسیار جدی‌‌اند که نشانگر فاصله‌گرفتن جدی هلر از رویکرد رئالیستی است که تا دهه ۱۹۶۰بر داستان‌های جنگی امریکایی غلبه داشت.
تبصره ۲۲، در کنار آثار کورت ونه‌گات و تامس پینچن، راه را به روی موجی از داستان‌های آمریکایی باز کرد که در آن جنگ با حساسیت ضدفرهنگی جدیدی به زبانی به همان اندازه وحشی، غم‌انگیز و عجیب و غریب نمایش داده می‌شد. در سال 1994 هلر دنباله‌ای با عنوان زمان پایانی منتشر کرد که زندگی برخی از شخصیت‌های تبصره ۲۲ را بعد از وقوع داستان دنبال کرده است.
هرچند داستان کتاب در طول جنگ جهانی دوم رخ می‌دهد، به اثرات مک کارتیسم و ترس از کمونیسم در دهه 1950در ایالات متحده نیز می‌پردازد. این کتاب در ابتدا با نقدهای متفاوتی روبه‌رو شد، اما با ورود آمریکا به جنگ ویتنام، به‌شکل فزاینده‌ای محبوب شد و درنهایت جایگاه کتاب‌های کلاسیک را به‌دست آورد.
نسخه سینمایی کتاب در سال 1970، به کارگردانی مایک نیکولز و با بازی آلن آرکین در نقش یوسریان ساخته شد و به دامنه شهرت و محبوبیت کتاب افزود. همچنین در سال ۲۰۱۹ یک مینی‌سریال شش قسمتی به کارگردانی و بازی جورج کلونی از روی آن ساخته شد.
جوزف هلر متولد اول می ۱۹۲۳ در بروکلین نیویورک نویسنده امریکایی است که در ۱۲ دسامبر ۱۹۹۹ از دنیا رفت. او طی جنگ جهانی دوم، ۶۰ مأموریت جنگی را با هواپیمای بمب‌افکن در اروپا با نیروی هوایی ارتش امریکا به‌انجام رسانید.
او بعد از دریافت مدرک کارشناسی ارشد در داشنگاه کلمبیا به سال ۱۹۴۹، به دانشگاه اکسفورد رفت و به‌تدریس انگلیسی در دانشگاه ایالت پنسیلوانیا رفت. همچنین تبلیغ‌نویس مجلات تایم و لوک بود و هم‌زمان با مدیریت تبلیغات McCall، رمان تبصره ۲۲ را در اوقات فراغت خود نوشت.