آشنایی با کارکرد مغز (چگونه مغز خود را پرورش دهیم)

از زمانی که ارسطوی بزرگ اعتقاد داشت که قلب مرکز احساسات، افکار و عواطف ماست و مغز وظیفه ی خنک کردن خون بدن را بر عهده دارد زمان درازی گذشته است. درازای این زمانِ چند هزارساله آن قدر بوده است که بشر امروز وقت داشته باشد تا «کمی بیشتر» در مورد مغز بداند. مغز مهم ترین قسمت بدن ما و اکثر جاندارانِ این کره ی خاکی است. عضوی از بدن که به اعتقاد اغلب زیست شناسان، پیچیده ترین و عجیب ترین کارکرد را در بین تمامی اعضای تمامی جانداران به خود اختصاص داده است و قطعاً بیش از هر عضو دیگری از بدن، ما را آنچه هستیم می سازد.

کتاب های بسیاری در مورد وضعیت آناتومیک مغز و با نگرش کالبدشکافانه به مغز و قسمت های مختلف آن نوشته شده است. بخش عظیمی از ادبیات علمی که تحت حوزه ی روانشناسی فیزیولوژیک طبقه بندی می شود مختص پرداختن به موضوعاتی است که یکی از مهم ترین آن ها تشریح فیزیکی و چگونگی کارکرد هر کدام از قسمت های مغز است. این حوزه از دانش مرز مشترکی با بسیاری از علوم از قبیل زیست شناسی، روانشناسی، انسان شناسی، بیوشیمی، پزشکی و... دارد. شاید خیلی هم عجیب نباشد که وقتی پای مغز به میان می آید بسیاری از علوم خودشان را محق به مطالعه و ابراز نظر می دانند. هر چه باشد اگر بتوان ماده ای فیزیکی را به عنوان مطالعه گر علوم و ذهنِ شناسنده ی هستی در نظر گرفت آن ماده چیزی جز «مغز انسان» نیست.

اگر مغز مهم است که قطعاً هست پس آشنایی با عملکرد آن و نحوه ی پرورش و بهبود این عملکرد هم اهمیت بسیاری خواهد داشت. کتاب های مختلفی در تشریح عملکرد مغز وجود دارد که توضیح می دهد هرکدام از نیمکره های مغز چه وظایفی دارند یا کارکردهایی مثل تکلم، نگرش انتزاعی، کنترل حرکات بدن و... توسط کدام قسمت از مغز ما انجام می شود؛ اما کتاب های کمی هستند که با نگاهی علمی و قابل قبول، نحوه ی پرورش کارکرد بخش های مختلف مغز را هدف خود قرار داده باشند. « آشنایی با کارکرد مغز» از این دست کتاب هاست که علیرغم عنوان اصلی که برای آن انتخاب شده، بیشترین بخش از آن به روش های پرورش عملکرد مغز می پردازد. ازقضا عنوان اصلی کتاب نیز «پرورش مغز» (Training Your Brain) است که بر نگارنده روشن نیست به چه دلیل توسط مترجمین و ناشر محترم، این نام، عنوان فرعی قرار گرفته است. به هرحال خوشبختانه برخلاف عنوان انتخابی، محتوای کتاب به جای تکرار مکرر نحوه ی کارکرد، به ارائه ی روش های کاربردی برای پرورش عملکرد مغز اختصاص دارد.

کتاب حاضر در سه قسمت و ده فصل و با مقدمه ای مبسوط در رابطه با فیزیولوژی مغز و سیستم عصبی آن به چاپ رسیده است. سه قسمت اصلی کتاب عناوین «در خانه»، «در محل کار» و «بازی» را دارند و نحوه پرورش مغز در هر محیط را توضیح می دهند. در فصل اول، اولین فصل از محیط خانه، با تغذیه ی مغز و مواد غذایی مناسب برای آن آشنا می شویم. تأثیرپذیری مغز از مواد غذایی به قدری زیاد است که حتی در زمانی اندک از صرف آخرین وعده ی غذایی می توان تغییرات ناشی از این مواد در مغز را در آزمایش ها مشاهده کرد. در فصل دوم کتاب موضوع اصلی خلق وخو است. از نظر روان شناختی خلق وخو قسمت موروثی و ناآموخته ی شخصیت ما است. این فصل تأثیر عواطف مختلف و وضعیت های خلقی متفاوت بر مغز را بررسی می کند. 

اگر مثل بسیاری از افراد احساس می کنید که حافظه تان گاهی و یا اغلب موارد خوب کار نمی کند فصل سوم کتاب می تواند راهگشای شما در شناخت حافظه و راه های پرورش آن باشد. در آخرین فصل از قسمت اول یعنی فصل چهارم نیز با موضوع بسیار مهم «هوش» سر و کار داریم. در این فصل می توانید از طریق تمرین های مختلف هوش خود را تقویت کرده و در مورد آزمون های اندازه گیری بهره ی هوشی نیز اطلاعات خوبی به دست آورید.

در فصل پنجم که اولین فصل از قسمت مربوط به محل کار است نویسندگان وضعیت مغز را در حین انجام فعالیت های روزمره مورد بررسی قرار می دهند. «اعداد» یکی از بخش های بسیار مهم در زندگی روزمره محسوب می شود و فصل ششم کتاب به ارتباط اعداد و مغز اختصاص دارد. در فصل هفتم با تفکرات کاربردی و نگرش های منطقی و نحوه ی پرورش آن ها آشنا می شویم. در این فصل نیز مثل اغلب فصول کتاب، مطالب همراه با تمرین هایی ارائه می شود که این امر مطالب را بسیار کاربردی می کند.

سه فصل آخر کتاب تحت عنوان «بازی» دسته بندی شده اند. در فصل هشتم یکی از مهم ترین ویژگی های انسانی یعنی «تفکر بصری» و «استدلال فضایی» تشریح قرار می شود. عملکردهایی که بیشتر به نیمکره ی راست مغز مربوط و همان مشخصه هایی است که بشر بسیاری از پیشرفت های خود را مدیون آن است. فصل نهم تفکر خلاق را موضوع خود قرار داده و در آن نیز با انجام تمرین هایی در جهت افزایش خلاقیت تلاش می شود. در آخرین فصل کتاب نیز نگاه مبسوطی به تفکر کلامی شده است؛ همان خصیصه ای که باز هم بنا بر گفته ی مشهور ارسطو (انسان، حیوانی است ناطق) انسان بودن ما را مشخص می سازد.

مطالب کتاب با وجود صحت علمی نثری سنگین و ثقیل ندارد و ترجمه ی روان نیز بر سهولت خوانش آن افزوده است. می توان مطالعه ی کتاب را به افراد مختلف، از دانش آموز و دانشجو گرفته تا هر خواننده ی علاقه مند دیگر پیشنهاد کرد.

* معرفی کتاب از الف کتاب