احکام تربیت فرزند

درباره کتاب:

«در اینجا من پیشنهادى دارم که براى پیشرفت و ترقى فقه ما بسیار مفید است. این را قبلاً مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم یزدى اعلی الله مقامه فرموده‏ اند و من پیشنهاد ایشان را عرض مى‏ کنم.
ایشان گفته بودند چه لزومى دارد که مردم در همه مسائل از یک نفر تقلید کنند. بهتر این است که قسمت های تخصصى در فقه قرار دهند، یعنى هر دسته‏ اى بعد از آنکه یک دوره فقه عمومى را دیدند و اطلاع پیدا کردند، تخصص خود را در یک قسمت معین قرار دهند و مردم هم در همان قسمت تخصصى از آن ها تقلید کنند. مثلاً بعضى رشته تخصصى خود را عبادات قرار دهند و بعضى معاملات و بعضى سیاسات ... همان طوری که در طب این کار شده و رشته هاى تخصصى پیش آمده، هر دسته ‏اى متخصص یک رشته از رشته‏ هاى پزشکى هستند، ... اگر این کار بشود هرکسى بهتر مى‏ تواند تحقیق کند در قسمت خودش. گمان مى‏ کنم در کتاب الکلام یجر الکلام تألیف آقاى سید احمد زنجانى سلّمه الله این مطلب از قول ایشان چاپ شده. این پیشنهاد بسیار پیشنهاد خوبى است، و من اضافه مى ‏کنم که احتیاج به تقسیم کار در فقه و به وجود آمدن رشته ‏هاى تخصصى در فقاهت، از صد سال پیش به این طرف ضرورت پیدا کرده و در وضع موجود یا باید فقهاى این زمان جلوى رشد و تکامل فقه را بگیرند و متوقف سازند و یا به این پیشنهاد تسلیم شوند.» مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، ج:‏۲۰، ص:۱۸۳

بیان فوق را شهید مطهری(ره) در سال ۱۳۴۱ شمسی طرح کرده است. به راستی شاید اگر مستندات این بیان ذکر نمی شد، خواننده فکر می کرد این پیشنهاد باید برای یکی از شخصیت های دینی در همین چند سال اخیر باشد. در اینجا به اقتضای بحث قصد ندارم به آسیب شناسی، چرایی و علل این عقب ماندگی در موضوع مطرح شده بپردازم، ولی حیف است لااقل به عنوان تلنگری توجه به این نکته نکنیم که بزرگان معرفتی ما همیشه حداقل صد سال جلوتر از بقیه فکر و طرح بحث کرده اند، امّا به مصداق مثل مشهور، فاصله حرف تا عمل هزار چرخ است.

این عقب افتادگی هر دلیلی داشته باشد، در ذهن نسل امروز با این گسترش در ارتباطات و حجم سیل آسای اطلاعات، سؤالی بی پاسخ را حک می کند که آیا دین مبین اسلام در زمینه های اجتماعی به معنای عام و گسترده آن حرفی برای گفتن ندارد؟ آیا در زمانی که حتی مکاتب خودساخته و سطحی و گاهی تمسخرآفرین بشری توصیه ها و بایدها و نبایدهای رساله وار، تجویز می کنند، اسلام و مذهب تشیع با این سابقه و صبغۀ بی نظیر محصولی جهت عرضه ندارد؟!

حک شدن این خواطرِ گاه و بی گاه، چنانچه در ذهن تثبیت شود شاه راهی است جهت رخنه نغمه های وسوسه وار و پی درپی تبلیغاتی که نه اسلام و مسیحیت و یهودیت، بلکه جنس دین را سکولار و فردگرایانه می دانند. فردگرایی نیز ضلع ثابت غروب غریب انسانیت در طول تاریخ این کره خاکی بوده، هست و خواهد بود. بنابراین جای تعجّب ندارد که انسان معاصر حتّی در کشوری که بزرگ ترین حادثه در قرون اخیر را با انقلاب خود رقم زده است نیز در این غربت غریبانه غصه دار است و احساس آرامش نمی کند، نه تنها جای تعجّب ندارد، بلکه اگر بگوییم طبق این روند نتیجه ای طبیعی حاصل شده، سخنی به گزاف نرانده ایم.

امّا چه باید کرد؟ آیا چاره ای جز انقلابی درونی و بسط آن به میزان وُسع در اطراف خود هست؟ قیامی به مثابه بازگشت از تمام رخوت ها و کژی های گذشته و نشستن بر خوانِ زلالِ مائدۀ آسمانی. عمل نمودن به آنچه دانسته ایم و عرضۀ این عمل نه برای فخرفروشی و ریا و سالوس ، بلکه از باب «وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ»/ضحی ۱۱.

استاد علیرضا اعرافی از اساتید دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیّه قم بر اساس چنین روندی از سال ۱۳۸۷ تاکنون در دروس خود به مسائل و مباحث تربیتی با متد و روش فقهیِ شیعه توجهی ویژه کرده اند و گامی مهم در مسیر گشایش در فضای حوزه های شیعی برداشته اند. حاصل این تلاش ها با همراهی بعضی شاگردان محصولات متنوعی را در پی داشته که کتاب «احکام تربیت فرزند» از مهم ترین آن هاست. این کتاب که به نوعی می توان آن را رساله یا توضیح المسائل تربیت فرزند نامید به روش رساله های مرسوم فقه تربیتی فتوایی (در مقابل فقه تربیتی استدلالی و نیمه استدلالی) است، امّا علاوه بر توجه ویژه به این باب دارای تنظیم و تنسیق های خلاقانه نیز هست.

در کتاب حاضر احکام پنج گانه تکلیفیّه (واجب، حرام، مستحب، مکروه، مباح) دو تقسیم بندی خاص هم یافته اند. احکامی که در همه زمینه های تربیتی کاربرد دارد در فصل «احکام فراساحتی تربیت فرزند» بیان شده و احکامی که مختص به ساحتی خاص است در فصل «احکام ویژه ساحت های تربیتی.» همچنین در چینش مسائل توجه شده تا خواننده بتواند با توجه به اقتضائات لحظه ای در صورت لزوم و توانایی خود برای عمل تصمیمات مقتضی را بگیرد. این ویژگی هرچند در سنّت مرجعیت و تقلید جوامع شیعی سابقه داشته، امّا در صدساله اخیر به خاطر ویژگی معیوب رساله های توضیح المسائل مغفول مانده بود که در این رساله برطرف و سنّتِ حسنۀ فراموش شده احیاء شده است. مؤلف محترم با به کارگیری مواردی چون آنچه در ذیل آمده توانسته این مهم را فراهم آورد:

۱ – ذکر برخی از مهم ترین مستندات و آیات و روایات با ترجمه فارسی برای خوانندگان
۲ – ارائه تحلیل های تربیتی و روان شناختی و بیان فلسفه احکام در برخی موارد
۳ – فارسی نگاری و بهره گیری از ادبیاتی روان و به دور از اصطلاحات تخصصی
۴ – توجه به مقتضیات زمان و وضعیت تعلیم و تربیت در عصر حاضر
۵ – بیان کلیات مباحث در فصل اوّل

حلقه ای که استاد اعرافی فراهم آورده اند، بعد از حلقه علامه طباطبایی و برخی از شاگردان ایشان، به تحقیق مجموعه ای کمیاب و ارزشمند در این روزگار حوزه است که امیدواریم با نقد و بررسی، تحلیل و موشکافی و پیشنهاد های ارزنده اهالی دغدغه مند حوزه و دانشگاه در مسیر بالندگی پلّه های موفقیت را بهتر و زودتر طی کند و در این مجموعه شاهد بروندادهای فاخری چون این اثر باشیم همچنان که تنظیم کنندگان اثر حاضر نیز در بخشی از کتاب به عدم تناسب حجمی کتاب نسبت به عرصه وسیع احکام تعلیم و تربیت و نیز عدم پوشش تمام ساحات تربیت اشاره نموده و اصلاح و تکمیل این مجموعه و اثر را در آینده نوید داده اند.

باشد تا بزرگان حوزه و اساتید دانشگاه عرضه این اثر را به فال نیک گیرند و با ارج نهادن و جهت دادن به رویکرد این مسیر موجبات تعالی آن را در آینده نزدیک در این موضوع و موضوعات دیگر فراهم آورند.

فهرست مطالب کتاب بدین شرح است:

سخن مؤسسه
پیشگفتار

فصل اوّل: کلیات
۱. تربیت اسلامی
۲. فقه تربیتی
۳. کتاب پیشِ رو

فصل دوّم: احکام فراساحتی تربیت فرزند
۱. معیارهایِ گزینش روش های تربیتی
۲. اصلاح نگرش والدین به فرزند
۳. مشورت در تربیت فرزند
۴. عدالت ورزی بین فرزندان
۵. الزام و اجبار در تربیت
۶. وفای به عهد به کودکان

فصل سوم: احکام ویژه ساحت های تربیتی
۱.تربیت دینی
۲. تربیت اعتقادی
۳. تربیت عبادی
۳-۱. وظایف و مسؤولیت ها
۳-۲. آموزش نماز
۳-۳. آموزش روزه
۳-۴. آموزش دیگر احکام
۳-۵. آموزش قرآن
۴. تربیت عاطفی
۴-۱. وظایف و مسؤولیت ها
۴-۲. قلمرو تربیت عاطفی و حدود مهرورزی
۴-۳. جهت دادن به عواطف فرزندان
۴-۴. روش های تربیت عاطفی
۵. تربیت جسمانی
۶. تربیت جنسی
۶-۱. وظایف و مسؤولیت ها
۶-۲. روش های تربیت جنسی

* معرفی کتاب از الف کتاب