دعوت به جامعه شناسی

نویسنده کتاب حاضر پیتر ال برگر چهره شاخصی در میان پژوهشگران و صاحب نظران حوزه جامعه شناسی محسوب می شود، به خصوص به دلیل ارائه نظریاتی خاص که سیمایی متفاوت از او در میان جامعه شناسان ارائه کرده است. 

او به سال ۱۹۴۶ در وین به دنیا آمد، در جوانی به آمریکا کوچید؛ هنوز سی ساله نشده بود که به عنوان استادیار دانشگاه کارولینای شمالی مشغول به تدریس شد و پس از آن در دانشگاه های مختلف امریکا تدریس کرد و به مقام ریاست دانشکده نیز رسید و تألیفات گوناگونی هم در حوزه تخصصی خود ارائه کرده است که از میان آن ها می توان به: ساخت اجتماعی واقعیت (رساله ای در جامعه شناسی شناخت)، اشاره کرد که به فارسی هم ترجمه شده.

کتاب حاضر علاوه بر پیش گفتار مترجم و مقدمه نویسنده در هشت فصل نوشته شده، عناوین فصول کتاب به قرار زیر هستند: جامعه شناسی چونان سرگرمی فردی، جامعه شناسی چونان گونه ای از آگاهی، گریزی به جابجایی و زندگینامه، انسان در جامعه، جامعه در انسان، جامعه چونان صحنه نمایش، ماکیاولیانیسم جامعه شناسی و اخلاق و جامعه شناسی چونان رشته انسان گرایانه.

برگر در این کتاب درباره نقش و جایگاه جامعه شناسی سخن می‎راند. وی بر آگاهی جامعه شناختی و بر کارایی ساختارهای کلان در ساختن آدمیان پافشاری می کند و نشان می دهد سنت ها و هنجارهای اجتماعی دیرپا به راستی از ساخت اجتماعی مهارناپذیری پدید آمده اند. برگر گرایش بی پروای جامعه شناسی با هدف به پرسش کشیدن فرض های پذیرفته شده همگان درباره جهان اجتماعی گسترش می دهد.

شاید بهتر باشد برای درک زمینه های فکری آیین نویسنده و انگاره های فلسفی و جامعه شناختی او اشاره ای داشته باشیم به یکی از کلیدی ترین آثار او یعنی کتابی که برگر را به شهرت رساند، اثری که اوج دوران سیاه مک کارتیزم، یعنی جریان تحقیق و تفحص درباره کمونیسم در حوزه های مختلف، در امریکا، نوشته شد. دورانی که نه فقط روشنفکران چپ که هنرمندان، دانشمندان که حتی برخی از نظامیان در معرض تاخت و تاز سرکوبگرانه مک کارتیزم قرار گرفتند این اثر با عنوان «دعوت به جامعه شناسی» امروز دیگر کاری کلاسیک محسوب می شود.

او در این کتاب جامعه شناسی را گونه ای از آگاهی می داند و آگاهی جامعه شناختی را چونان برون‎رفت از دیدگاهی می داند که چشم انداز تازه ای به دنیایی که در آن زندگی می کنیم می گشاید. برون‎رفتی که به آنچه آشنا روزمره است معنای تازه ای می بخشد، برگر می گوید نخستین گام برای رسیدن به آگاهی این است که چیزها را به گونه ای دیگری بنگریم نه آن گونه که به چشم می آیند. جامعه شناس نسبت به آواهای آدمیان پشت درها بسته کنجکاو است و می خواهد بداند آنان چه می‎گویند و گفته هایشان چه پیوندی با هستی اجتماعی شان دارد.

او در پشت هر دربسته در جامعه شناسی، جلوه ای از زندگی انسان را می جوید که هنوز ناشناخته است. از نگاه او جامعه شناسی از این جهت پر از جذابیت است که ما را وا می دارد نگاهی دوباره داشته باشیم به زندگی گذشته مان دورانی که زندگی گذشته خود را در آن سپری کرده ایم و حالا باید با نگاهی نو به آن بنگریم به افق هایی که تازه در برابر ما گشوده شده تا همه دانسته های پیشین خود را دوباره مورد پرسش قرار دهیم.

این چنین است که آدمی هیجان جامعه شناسی را درمی یاید. این که واقعیت های اجتماعی بی نهایت لایه های گوناگون داردکه کشف هر لایه مفهوم لایه های دیگر را دگرگون می کند.

آن ها که از یافته های تازه و تکان دهنده گریزانند، براین باورند که جامعه همان است که در خانه و دبیرستان بدان ها آموخته اند. آن ها که خود را در خانه این آیین ها و شیوه ها و هنجارها زندانی کرده اند (کسانی که آلفرد شولتز آن ها را جهان مسلم انگاشته می نامد) از جامعه شناسی گریزانند.

برگر کسی ست که گرایش بی پروای جامعه شناسی به زیر پرسش این انگاره های پذیرفته شده درباره جهان اجتماعی را گسترش می دهد. برای کسانی که نمی خواهند بدانند پشت درهای بسته چه می گذرد یا درباره هستی آدمیان کنجکاو نیستند.

آن ها که در برابر ستمگران و زورگویان سر فرود می آورند و آنان را می ستاند و بر ستمدیدگان می شورند در جامعه شناسی جایی ندارند، اگر هم باد به ابزاری برای سرسپردگی به زورمندان برمی گرداند. آن ها که به علوم انسانی دلبسته‎اند و می توانند خود را دگرگون سازند، از پیله تنیده برگرد خود بیرون بیایند، دیوار کهنه ذهن خود را فروبریزند، باید بدانند که جامعه شناسی برای آن ها ارمغانی ندارد و بلکه تنها دلبند کسانی ست که هیچ چیز به اندازه زندگی درمیان مردم، تماشای کنش های مردم، زندگانی مردم و هستی اجتماعی آن ها خرسندشان نمی کند.

آری واقعیت لایه های معنایی بسیار دارد و از این رو دیگاه برگر نشانه ویژه آگاهی جامعه شناختی توانایی نگریستن به موقعیتی از دیدگاه نظام های گوناگون تفسیر است.

او برای این منظور رهنمودهای ویژه‎ای ارائه می‎کند. رهنمودهایی که به کمک آن می توان آنچه او آگاهی جامعه شناختی می خواند دریافت و شناخت. یعنی چهار درونمایه‎ای که در این کتاب از آن ها سخن می گوید. برگر درباره نقش و جایگاه جامعه شناختی در دنیای امروز سخن می گوید او نشان می‎دهد که سنت ها و هنجارهای اجتماعی دیرپا براستی از ساخت اجتماعی مهار ناپذیری پدید آمده اند.

روی هم رفته درونمایه این کتاب آن است که جامعه آزادی را در تنگنا می‎گذارد و آدمی باید سامان دیرینه را رسوا کند و سنت را زیر پرسش ببرد. در واقع جامعه شناس در این نوع نگاه به مبارزه با جهان برمی خیزد، جهان انگاره های ثابت و غیر قابل تغییر.

بدین ترتیب مهم‎ترین شاخصه برگر همین بی پروایی نظریات جامعه شناختی اوست که فرض‎های پذیرفته شده جهان را به چالش کشیده و سنت را مورد پرسش قرار می دهد. او به ما نشان می دهد که چگونه جامعه درون ما را می‎سازد و برون‎مان را فرا می‎گیرد. او در این‎کتاب برای اثبات نظریه های خود به سراغ دیدگاه‎های چهره‎های بزرگی چون دروکیم، ماکس وبر زیمل و دیگران می رود و از این رو جامعه شناسی را به علوم انسانی و حتی فلسفه پیوند می‎زند.

* معرفی کتاب از الفِ کتاب