ملکوت در غبار یک گفت وگوی بلند با آدونیس

درباره کتاب:

نامش را از اسطوره‎های یونان باستان وام گرفته، که نماد طبیعت و تجدید حیات سالانه است. در این اساطیر آدونیس که کشته می شود، از خونش شقایق روییده و آفرودیت را غم فرامی گیرد. این نام در اسطوره های فینیقی نیز به ققنوس معروف است.

علی احمد سعید با این نام، آدونیس، به شهرتی جهانی دست یافته و در کسوت یکی از مهم ترین شاعران و روشنفکران عرب زبان، در سال‎های اخیر همواره‎ به عنوان یکی از بخت‎های اصلی جایزه نوبل مطرح بوده، اما نهایتا از کسب آن بازمانده است. با این حال جوایز بسیاری را از آن خود کرده است؛ همانند: جایزه ی ماکس ژاکوب و جایزه ی بیورنسون (در نروژ) و جایزه گوته و جایزه آزادی بیان در سال ۲۰۰۷. 

بعد از نزار قبانی، به عنوان یکی از آغازگران جنبش های نو و سنت ستیز شعر عرب، آدونیس از جمله شاعرانی‎ست که سهمی ویژه در دگرگونی شعر عرب (به ویژه از منظر زبانی) و جایگزین ساختن رویکردهای جدید داشته است. تسلط بر زبان فرانسه، بستر مساعدی برای آشنایی او با شعرای نوگرای فرانسوی زبان بود که از آن ها تأثیر فراوان گرفته است. آثار آدونیس از زمره اشعاری ست که شور و شعور را توأمان در خود دارد و از این منظر جریان اندیشه در شعر او نمودی بارز داشته است.

باوجود شهرت بسیارش در جهان عرب، در ایران کمی دیر به علاقه مندان فارسی زبان معرفی شد. دکتر شفیعی کدکنی با کتاب «از اعماق کلمات» (شعر معاصر عرب) در سال ۱۳۵۹ (نشر توس)، برای نخستین بار ایرانیان را با این شاعر بزرگ عرب زبان آشنا کرد (البته با متنی کوتاه، در حدود ۱۲-۱۰ صفحه از  کل کتاب). سرانجام  هفده سال بعد، زمانی که آدونیس شصت وهفت ساله شده بود، دو کتابِ «پیش درآمدی بر شعر عربی» و «ترانه های مهیار دمشقی»، توسط کاظم برگ نیسی به زبان فارسی درآمد. در آذرماه ۱۳۸۴  آدونیس  سفری به ایران داشت و جلسات سخنرانی و شعرخوانی برگزار کرد.

«ملکوت در غبار» حاصل گفت و گوی بلند «صقر ابوفخر»، منتقد و روزنامه نگار عرب با چنین شاعری ست؛ کسی که در هشتادوچهارسالگی (متولد ۱۹۳۰) ، هنوز جایگاه خود را به عنوان معتبرترین شاعر عربِ حال حاضر، حفظ کرده است.

ملکوت در غبار به همت نشر مروارید منتشر شده  و توسط محمد جواهر کلام به فارسی درآمده است. ترجمه کتاب روان، خواندنی و متناسب با گفتار شاعرانه آدونیس، جذاب از کار درآمده است.

این گفتگوی بلند، با توجه به خط و خطوط اصلی صحبت های به میان آمده، به یازده بخش تقسیم شده و تقریباً با یک منطق زمانی از کودکی این شاعر شروع شده و به جلو می رود. آدونیس در این کتاب به بیان زندگی و همچنین دغدغه های فکری اش در مقاطع زمانی مختلف می پردازد. خواننده در طول این گفتگو مروری دارد بر خاطرات، احوال و آرای این شاعر مطرح سوری. البته در این گفتگو تنها به خاطره گویی بسنده نشده؛ بلکه حاوی گزارشی دست اول از وضع فرهنگ در جامعه عرب است. 

جنبش نوزایی عرب، مدرنیسم در شعر، عرفان و سورئالیسم و مرگ شعر، روشنفکری جهان اسلام، ماجرای اسرائیل و فلسطین، سکولاریسم و دین و... از جمله مباحثی ست که آدونیس در این کتاب بدانها پرداخته است.

فصل آخر کتاب شامل  سرمقاله شماره های آغازین مجله المواقف است که به قلم آدونیس نوشته شده است. او انتشار این مجله را از سال ۱۹۶۸ آغاز کرد که تا سال ۱۹۹۳ ادامه یافت. علاوه بر سرمقاله های سه شماره نخست این مجله، در ادامه نوشته ای معروف از آدونیس با نام «بیانیه مدرنیته» منتشرشده است.  پایان بخش کتاب نیز شرح حالی از آدونیس، به همراه کتابشناسی آثار اوست.

آدونیس شاعر بزرگی ست، در میان علاقه مندان شعر عرب، ستایش کنندگان فراوانی دارد؛ اما گفتگوکننده در این کتاب، گاه به ورطه اغراق افتاده و ستایش های بی حدواندازه ای از او می کند: «چهره اش کودک گونه و شعرش پیامبرگونه است...به قدیسی بَربَر؛ پیامبری مطرود و خدایی خلع شده می ماند.» صرف نظر از این بخش ها که مترجم به گفته خود، با ملال خاطر ترجمه کرده؛ کتاب حاضر اثری ست خواندنی. نه فقط به دلیل اطلاعات دست اولی که درباره یکی از مهم ترین شاعران عرب زبان در آن ارائه شده، و یا آنچه درباره شعر عرب و تغییر و تحولات آن در گذر زمان مطرح می شود؛ زیرا این کتاب دربرگیرنده نظرات تأمل برانگیز یکی از اندیشمندان و روشنفکران مطرح عرب درباره مسائل مبتلابه این کشورهاست؛ حتی مسئله فلسطین و اسراییل که درواقع مشکل همه اعراب با اسراییل است. علاوه براین جالب است اشاره کنیم آدونیس صاحب یکی مناقشه برانگیزترین دیدگاه ها درباره جوامع عربی ست که به مذاق سیاست مردان بسیاری خوش نیامده است.

* معرفی کتاب از الف کتاب