بر مزار صادق هدایت

      ❞پس از پانزده سال منتشر شد.❝

«کسانی هستند که از بیست‌سالگی شروع به جان‌کَندن می‌کنند.» این حرفِ صادق هدایت است، بزرگ‌ترین نویسندۀ ایران نوین، کسی‌ که درست شرح همین جان‌کَندن را نوشته است. بدبینیِ درمان‌ناپذیری که او را واداشت تا بعد از یک زندگیِ دردناک در ۱۹۵۱ م./۱۳۳۰ ش. در پاریس دست به خودکشی بزند، چیزی بیش‌تر از وجود خودِ هدایت بود. او خودش را «چوبِ دوسرطلا» می‌دانست. آدمی که «اشتباهی به دنیا آمده، از این‌جا مانده و از آن‌جا رانده.» این «چوب»، مثل زندگیِ خودِ او، مثل ایران نوین، روی یک خط مرزی معلّق بود، آویزان میان شرق و غرب. هدایت نویسندۀ دوران تجدّد ایران بود، تجدّدی ناگزیر. تجدّد همۀ زندگی را در شرق زیرورو کرد. نتیجۀ سیاسی و تاریخی آن در ایران انقلاب مشروطیت بود. مردم آزادی می‌خواستند، دنبال حکومت قانون و تأسیس دولت ملّی بودند ؛ نظم هم می‌خواستند، در برابر بی‌نظمی، آشفتگی، و خودسریِ موجود. رضاشاه دولت ملّی، دستگاه حقوقی، و نظم ایجاد کرد، ولی در قالبِ استبداد شرقی. امّا آنچه تحقّق نیافت آزادی بود، و کار صادق هدایت ــ‌به‌قول شاهرخ مسکوب‌ــ از عوارض همین شکست در تحقّق آزادی بود.